Bu makale, psikiyatri ve hemşirelik standartlarının güncel gelişmelere uygunluğunu sağlamak amacıyla Ekim 2020 tarihinden sonra kapsamlı bir revizyondan geçirilmiştir. İçerik, DSM-5 tanı kriterleri ve NANDA International 2024-2026 sınıflandırmasına uygun güncel klinik bilgilerle desteklenmiştir.
1. Bipolar Bozukluk Nedir ve Tanı Çeşitleri
Bipolar bozukluk, derin depresyon ile aşırı öfori (mani) arasında gidip gelen, normalliğin araya girdiği dönemlerle karakterize bir duygudurum bozukluğudur.
Bipolar Bozukluk Çeşitleri (DSM-5 Odaklı):
Bipolar I Bozukluğu: En az bir tam manik dönem veya karışık semptom sendromu yaşayan bireylere konulan tanı. Depresyon dönemleri eşlik edebilir.
Bipolar II Bozukluğu: Hiçbir zaman tam bir manik veya karışık dönem yaşamamış, ancak en az bir hipomanik dönem ve tekrarlayan majör depresif nöbetler geçirmiş bireylerde görülür.
Siklotimik Bozukluk: En az iki yıl süren kronik bir duygudurum bozukluğu olup, çok sayıda depresyon ve hipomani dönemi içerir, ancak bu dönemler Bipolar I veya II kriterlerini karşılayacak şiddette ve sürede değildir.
Maddenin/İlacın Yol Açtığı Bipolar Bozukluk: Belirtiler, kullanılan bir ilacın veya toksik bir maddeye maruz kalmanın fizyolojik etkisinin doğrudan sonucu olarak ortaya çıkar.
Patofizyoloji: Bipolar bozukluğun kesin bir biyolojik belirteci olmamakla birlikte, düşük Norepinefrin ve Dopamin seviyeleri depresyonu, yüksek seviyeleri ise maniyi tetikler. Genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi karmaşıktır.
2. Klinik Bulgular ve Değerlendirme
Manik Dönem Klinik Belirtileri
Duygudurum: Sürekli "yüksek," coşkulu veya aşırı sinirli ruh hali.
Biliş: Düşünce uçuşması (fikirlerin hızla bir konudan diğerine kayması), kolay dikkat dağınıklığı, görkemli ve abartılı özgüven.
Davranış: Artan enerjiyle artan aktivite sayısı, sürekli hareket halinde olma, zayıf yargılamayla yüksek riskli ve dürtüsel faaliyetler (aşırı harcama, cinsel kararsızlıklar).
Uyku: Aşırı uykusuzluk veya uyku ihtiyacının azalması.
Tanı ve Değerlendirme Bulguları
Psikiyatri alanında Bipolar bozukluk teşhisi klinik bulgulara dayanır, ancak tıbbi nedenleri dışlamak için kapsamlı laboratuvar testleri yapılmalıdır:
Biyokimyasal Testler: Tiroid hormonları (Hipertiroidi mani, Hipotiroidi depresyonu taklit edebilir), Elektrolitler, Böbrek Fonksiyon Testleri (Lityum tedavisi nedeniyle $\text{Kreatinin}$ ve $\text{BUN}$ takibi önemlidir).
Diğer Testler: Tam Kan Sayımı (Anemi), Madde ve Alkol Taraması.
EKG: Trisiklik antidepresanlar ve bazı antipsikotikler kalbi etkileyebileceğinden, farmakolojik tedavi öncesi $\text{EKG}$ çekimi kritiktir.
3. Farmakolojik Yönetim ve Tedavi (2025 Güncel)
Bipolar bozukluğun tedavisi, hastanın yaşadığı evreye (mani, depresyon veya idame) göre değişir.
Ruh Hali Dengeleyiciler (Mood Stabilizers): Lityum, hem akut manik atakların tedavisinde hem de nüksün önlenmesinde yaygın olarak kullanılır. Düzenli serum $\text{Lityum}$ seviyeleri takibi, toksisiteyi önlemek için hayati öneme sahiptir.
Hasta Eğitimi (2025 Notu): Hastalara tuz (sodyum) ve sıvı alımlarını dengede tutmaları önerilmelidir; ani tuz alımı $\text{Lityum}$ seviyesini düşürerek etkinliği azaltır, düşük tuz alımı ise toksisite riskini artırır.
Antikonvülsanlar: Özellikle hızlı döngülü (rapid-cycling) hastalarda, duygudurum değişimlerinin önlenmesinde (örneğin Valproat, Lamotrijin) etkilidir.
İkinci Kuşak Antipsikotikler: Akut mani ve duygudurum dengeleme tedavisinde yaygın olarak kullanılır (örneğin Olanzapin, Quetiapin).
Psikoterapi: Bipolar bozukluğu iyileştirmese de, nüksleri önlemek, uyumu artırmak ve yaşam kalitesini iyileştirmek için farmakolojik tedavi ile birlikte esastır.
ECT (Elektrokonvülsif Tedavi): İlaç tedavisine dirençli, hızlı ve kesin müdahale gerektiren ciddi manik veya depresif vakalarda kullanılabilir.
4. Bipolar Bozuklukta NANDA-I Hemşirelik Bakım Planı
Manik evredeki hastalar için hemşirelik yönetimi, hastanın ve çevresindekilerin güvenliğini sağlamaya odaklanır.
NANDA-I Hemşirelik Tanıları
Şiddet Riski (Risk for Other-Directed Violence): Manik heyecan, paranoyak düşünceler ve ajitasyonla ilişkili.
Yaralanma Riski (Risk for Injury): Aşırı hiperaktivite ve yıkıcı davranışlarla ilişkili.
Dengesiz Beslenme: Yemek yemeye yetecek kadar uzun süre oturmayı reddetme veya sürekli hareket halinde olma nedeniyle.
Rahatsız Edici Düşünce Süreçleri: Düşünce uçuşu ve psikotik süreçle ilgili.
Uyku Yoksunluğu: Aşırı aktivite ve psikotik süreçle ilgili.
Hemşirelik Girişimleri
Güvenliğin Sağlanması: Hasta ve diğerleri için güvenli bir ortam sağlamak birincil sorumluluktur. Gerektiğinde hemşirenin dış kontrolleri (sınırlamalar, sakinleştirici ilaç) empatik ve hukuki sınırlar içinde uygulaması gerekir.
Fizyolojik İhtiyaçlar: Uykusuzluk ve beslenme eksikliklerinin yönetilmesi önceliklidir. Hastayı sessiz ve gürültüden uzak bir ortama almak, kısa oturumlarda besleyici yiyecekleri (paketlenebilir, elde yenebilir) teşvik etmek.
Terapötik İletişim: Manik hastaların dikkati kısa olduğu için, hemşire iletişim kurarken basit ve açık cümleler kullanmalı; bilgiyi küçük parçalara bölerek sunmalıdır.
Uygun Davranışları Teşvik: Hastanın sürekli hareket ihtiyacını toplum ve sosyal açıdan kabul edilebilir aktivitelere (hızlı yürüyüş, basit temizlik görevleri) yönlendirmek.
İlaç Yönetimi: İlaçları yönetmek ve periyodik serum $\text{Lityum}$ seviyelerini takip etmek, toksisiteyi önlemek için kritik bir hemşirelik görevidir.
){kind=link}