Etkisiz Hava Yolu Temizliği NANDA-I (2025) hemşirelik tanısı, ilgili faktörleri ve belirtileri. Akut ve kronik solunum hastalarında
Bu makale, hemşirelik tanı ve girişimlerinin güncel klinik standartlara uygunluğunu sağlamak amacıyla Ekim 2020 tarihinden sonra kapsamlı bir revizyondan geçirilmiştir. Tanım, ilgili faktörler ve girişimler, NANDA International 2024-2026 sınıflandırması ve ilgili güncel kılavuzlar referans alınarak yeniden düzenlenmiştir.
1. Tanı: Etkisiz Hava Yolu Temizliği (Ineffective Airway Clearance)
Tanım (NANDA-I 2024-2026)
Temiz bir hava yolu sağlamak için solunum yolundan salgıları veya engelleri temizleyememe durumu.
İlgili Faktörler (Nedenler)
Bu tanıya yol açabilecek faktörler Fizyolojik, Tıkayıcı ve Çevresel olmak üzere üçe ayrılır:
Tıkayıcı Hava Yolu: Aşırı mukus üretimi, Hava yolu spazmı (Astım), Alveollerde eksüda, Yapay hava yolu varlığı, Yabancı cisim.
Fizyolojik: Enfeksiyonlar, Nöromüsküler bozukluklar, Alerjik hava yolu reaksiyonları, KOAH gibi obstrüktif akciğer hastalıkları.
Çevresel: Sigara içmek veya pasif içiciliğe maruz kalma, Dumana maruz kalma.
Tanılayıcı Özellikler (Belirtiler)
Solunum Sesleri: Gelişigüzel (Adventitious) nefes sesleri (kaba çıtırtılar, hırıltı), Azalmış nefes sesleri.
Solunum Deseni: Solunum hızında ve düzeninde değişiklik, Nefes darlığı (Dispne), Etkisiz öksürük, Ortopne.
Sistemik Belirtiler: Siyanoz, Huzursuzluk, Sözel ifade güçlüğü.
2. Hemşirelik Sonuçları ve Değerlendirme (NOC)
Beklenen Sonuçlar
Hasta, aşağıdakileri sağlayarak hava yolu açıklığını koruyacaktır:
Etkili öksürebilir ve net nefes seslerine sahip olur.
Etkili hava yolu açıklığını engelleyen spesifik faktörleri belirleyebilir ve bunlardan kaçınabilir.
Balgamdaki değişikliklerin (renk, karakter, miktar) önemini bilir ve bildirir.
Değerlendirme Girişimleri
Solunum İzlemi: Solunum hızı, derinliği ve eforu dahil olmak üzere solunum paternleri izlenmelidir. Solunum hızındaki artış, hava yolundaki salgılarla birlikte artacaktır.
Oksijenasyon İzlemi: Pulse oksijen satürasyonu ($\text{SpO}_2$) ve Arter Kan Gazı (AKG) değerleri mümkün olduğunca izlenmelidir. $\text{SpO}_2 < \%90$ önemli oksijenasyon problemlerini gösterir.
Balgam Takibi: Balgamın rengi, kokusu, hacmi ve karakteri gözlemlenmelidir. Anormal balgam (yeşil, sarı, kanlı, kötü kokulu) bir enfeksiyon veya alevlenmeyi işaret eder.
3. Güncel Hemşirelik Girişimleri (NIC)
Önerilen NIC Müdahaleleri; Hava Yolu Yönetimi, Hava Yolu Aspirasyonu ve Öksürük İyileştirme üzerine odaklanır.
A. Hava Yolu Açıklığını Optimize Etme Girişimleri
Pozisyonlama: Hastayı solunumu optimize edecek şekilde konumlandırın ($\text{30-45}$ derece yatak başı yükseltilmiş yarı oturur pozisyon, maksimum akciğer genişlemesine izin verir ve Ventilasyonla İlişkili Pnömoni riskini azaltır).
Sıvı Desteği: Kalp veya böbrek rezervleri elverdiği ölçüde günde $\text{2500 mL}$'ye kadar sıvı alımı teşvik edilmelidir. Yeterli hidrasyon, mukusun viskozitesini (yapışkanlığını) azaltır.
Mobilizasyon: Tolere edildiği şekilde aktivite ve yürüyüş teşvik edilmelidir. Yatağa bağımlı hastalara en az 2 saatte bir pozisyon verilmelidir. Vücut hareketi, salgıların harekete geçmesine yardımcı olur.
B. Sekresyonları Temizleme Teknikleri
Kontrollü Öksürük: Hastanın derin nefes alması, nefesini birkaç saniye tutması ve üst karnını sıkarken ağzı açık iki veya üç kez öksürmesi sağlanır. Bu teknik diyafram kaslarını kullanarak öksürüğü daha güçlü ve etkili hale getirir.
Zorlu Ekspiratuar Teknik: KOAH gibi obstrüktif akciğer hastalığı olan hastalarda bu teknik kullanılmalıdır.
Göğüs Fizyoterapisi: Uygun şekilde perküsyon, titreşim ve postural drenaj uygulanması, sekresyonların yerinden oynamasına yardımcı olur.
Aspirasyon: Entübe edilmiş veya zayıf öksürük refleksine sahip hastalarda gerektiği şekilde hava yolu aspirasyonu yapılmalıdır.
C. İlaç ve Çevre Yönetimi
Farmakolojik Tedavi: Belirlenen bronkodilatörler veya inhale steroidler gibi ilaçlar uygulanır. (Bronkodilatörlerin taşikardiye neden olabileceği unutulmamalıdır.)
Erken Mobilizasyon (Yoğun Bakım): Erken hareketlilik ve fizik rehabilitasyon, kas güçsüzlüğünü ve mekanik ventilasyon süresini azaltarak hastanede kalış süresini kısaltır. Entübe edilmiş stabil hastalar yatağın kenarına oturtulmalıdır.
Pediatrik Uyarı: Ebeveynler, pasif sigara dumanına maruz kalma risk faktörleri konusunda uyarılmalı ve 2 yaş altı çocuklarda reçetesiz öksürük ve soğuk algınlığı ilaçları kesinlikle kullanılmamalıdır.
Geriatrik Bakım: Yaşlı yetişkinler dehidrasyona eğilimli olduğundan yeterli hidrasyon ve yorulmaya neden olmayacak ambulasyon teşvik edilmelidir.
Etkisiz Hava Yolu Temizliği
Tanım
Temiz bir hava yolu sağlamak için solunum yolundan salgıları veya engelleri temizleyememe
Özellikleri tanımlama
Gelişi güzel nefes sesleri; solunum düzeninde değişiklik; solunum hızında değişiklik;
siyanoz; sözlü ifade güçlüğü; azalmış nefes sesleri; nefes darlığı; aşırı balgam; etkisiz öksürük;
ortopne; huzursuzluk; geniş gözlü bakış
İlgili Faktörler
Çevresel
Dumana maruz kalma; pasif içicilik; sigara içmek
Tıkalı Havayolu
Hava yolu spazmı; kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı; alveollerde eksüda; aşırı mukus; havayolunda yabancı cisim; bronş duvarlarının hiperplazisi; yapay hava yolunun varlığı; Fizyolojik
Alerjik hava yolları; astım; enfeksiyon; nöromüsküler bozukluk
NOC (Hemşirelik Sonuçları Sınıflandırması)
Önerilen NOC Sonuçları
Aspirasyonu Önleme;
Solunum Durumunu: Hava Yolu Açıklığı, Gaz Değişimi, Ventilasyon yönünden iyileştirme.
Hasta Sonuçları
Hasta;
• Etkili öksürebilir ve net nefes sesleri gösterir
• Her zaman bir patent hava yolunu koruyabilir
• Balgam çıkarabileceği yararlı yöntemleri açıklayabilir
• Balgamdaki değişikliklerin önemini renk, karakter, miktar ve kokuyu bilir
• Etkili hava yolu açıklığını engelleyen belirli faktörleri belirleyebilir ve bunlardan kaçınabilir
NIC (Hemşirelik Müdahaleleri Sınıflandırması)
Önerilen NIC Müdahaleleri;
Hava yolu yönetimi; Hava Yolu Aspirasyonu; Öksürük İyileştirme
Hemşirelik Müdahaleleri ve Gerekçeleri
• Nefes sesleri normalde net veya dağınık ince çıtırtılardır. Geç inspirasyon sırasında kaba çıtırtıların varlığı hava yolunda sıvıyı gösterir; hırıltılı solunum ise bir hava yolu tıkanıklığını gösterir.
• Hız, derinlik ve efor dahil olmak üzere solunum paternlerini izleyin. Bir yetişkin için normal solunum hızı dispne olmaksızın dakikada 12-16 nefes. Hava yolundaki salgılarla birlikte solunum hızı artacaktır.
• Kan gazı değerlerini ve nabız oksijen satürasyon seviyelerini mümkün olduğunca izleyin. Daha az oksijen satürasyonu % 90'dan (normal:% 95 ila% 100) veya 80 mm Hg'den az ise önemli oksijenasyon problemlerini gösterir.
▲ Oksijeni order edildiği gibi uygulayın. Oksijen uygulamasının hipoksemiyi düzelttiği gösterilmiştir.
• Hastayı solunumu optimize edecek şekilde konumlandırın (örn. Yatak başı 30 ila 45 derece yükseltilmiş). Dik bir pozisyon maksimum akciğer genişlemesine izin verir; düz yatmak abdominal organların göğse doğru kaymasına neden olur, akciğerleri doldurur ve nefes almayı zorlaştırır.
Mekanik olarak havalandırılan bir hastada, 30-45 derece yarı oturur pozisyonda ventilatörle ilişkili pnömoni insidansında, sırtüstü pozisyona göre azalma vardır.
• Hastanın derin nefes almasına ve kontrollü öksürmesine yardımcı olun. Hastanın derin nefes almasını sağlayın, nefes alsın birkaç saniye boyunca ve üst karnı sıkarken ağzı açık iki veya üç kez öksürsün.
Kontrollü öksürük, diyafram kaslarını kullanarak öksürüğü daha güçlü hale getirir ve etkilidir.
• Hastanın kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) gibi obstrüktif akciğer hastalığı varsa, hastanın zorlu ekspiratuar tekniğini kullanmasına yardım edin.
▲ Hastayı bir spirometre kullanmaya teşvik edin.
• Tolere edilebildiği şekilde aktiviteyi ve yürümeyi teşvik edin. Hasta ayağa kalkamıyorsa, hastaya
en az 2 saatte bir pozisyon verin. Vücut hareketi salgıları harekete geçirmeye yardımcı olur.
• Kalp veya böbrek rezervi içinde günde 2500 mL'ye kadar sıvı alımını teşvik edin. Sıvılar mukozayı en aza indirmeye yardımcı olur.
▲ Order edilen bronkodilatörler veya inhale steroidler gibi ilaçları uygulayın. Yan etkilere dikkat edin
bronkodilatörlerle taşikardi veya anksiyeteye neden olabilir.
Farmakolojik tedavi KOAH semptomları azaltmak, alevlenmenin sıklığını ve şiddetini azaltmak ve sağlığı iyileştirmek için kullanılır.
▲ Uygun şekilde perküsyon, titreşim ve salınım sağlayın.
• Balgamı gözlemleyin, rengi, kokuyu ve hacmi not edin. Normal balgam açık veya gri ve minimaldir; anormal balgam yeşil, sarı veya kanlıdır; kötü kokulu; ve çoğu zaman boldur. Cerahatli balgam varlığı
bir KOAH alevlenmesi ve ampirik antibiyotik tedavisine başlamak için yeterli bir gösterge olabilir.
Yoğun bakım
▲ Entübe edilmiş hastalarda vücut konumlandırma ve mobilizasyon, hava yolu sekresyon açıklığını optimize edebilir.
▲ Erken hareketlilik ve fizik rehabilitasyon, kas güçsüzlüğünü, mekanik ventilasyon süresini azaltabilir, yoğun bakımda kalış ve hastanede kalış süresi azalabilir.
• Hasta entübe edilmişse ve stabil ise, hastayı yatağın kenarına oturtmayı düşünün. Her hafta yatak istirahatinde kas gücünün % 20 sini götürebilir; erken ambulasyonun hastalara yardımcı olabileceğini unutmayın.
▲ Hasta entübe edilmişse, hastayı yavaşça hareket ettiren bir kinetik yatak kullanarak kinetik terapi kullanmayı düşünün. 40 derecelik dönüşlerle. Rotasyonel tedavi, yüksek riskli durumlarda pulmoner komplikasyonların insidansını azaltabilir.
• Hastaya gerektiği şekilde konum verin ve 2 saatte bir değiştirin.
Sık pozisyon değiştirmek atelektazi insidansını azaltır, sekresyonların havuzlanması ve sonuçta ortaya çıkan pnömoni insidansını da azaltır.
Pediatrik
• Ebeveynleri, yabancı cisim yutulması gibi etkisiz hava yolu temizliği risk faktörleri ve pasif dumana maruz kalma hakkında eğitin.
Pasif dumana maruz kalma çocuklarda solunum yolu enfeksiyonu riskini önemli ölçüde artırır.
• Çocukları ve ebeveynleri, astımın kendi kendine yönetimi konusunda eğitin.
• Ebeveynleri ve diğer bakıcıları, tezgah üstü satın alınan öksürük ve soğuk algınlığı ilaçları konusunda uyarın. Bu ilaçlar hele de 2 yaş altı çocuklar için kesinlikle kullanılmamalıdır.
Geriatrik
• Yorgunluğa neden olmadan tolere edildiği şekilde ambulasyonu teşvik edin. Hareketsizlik genellikle yaşlı yetişkinler için zararlıdır. Çünkü ventilasyonu azaltır ve salgıların durgunluğunu arttırarak atelektazi veya pnömoniye yol açar.
• Yaşlı yetişkinleri derin nefes almaya ve öksürmeye aktif olarak teşvik edin. Öksürük refleksleri körelmesin ve öksürük azalmasın.
• Kalp ve böbrek rezervlerinde yeterli hidrasyon sağlayın. Yaşlı yetişkinler dehidrasyona eğilimlidir ve
bu nedenle daha viskoz sekresyonları olur, çünkü sıklıkla diüretik veya müshil kullanırlar ve yeterli miktarda su içmezler.
Evde bakım
• Yukarıdaki müdahalelerden bazıları evde bakım kullanımı için uyarlanabilir.
• Hava yolu klirensi sorunlarını şiddetlendiren faktörler için ev ortamını değerlendirin (örn. Alerjenlerin varlığı, havada yeterli nem eksikliği, zayıf hava akışı, stresli aile ilişkileri).
• Aile ve aile destek sistemi içindeki duygusal iklimi değerlendirin. Solunum fonksiyonuyla ilgili sorunlar ve bunun sonucunda ortaya çıkan endişe, hastada öfke ve hayal kırıklığına neden olabilir.
Görüşmeye katılın