SUBKÜTAN ENJEKSİYON

Güncelleme; 24.06.2021

Güncelleme nedeni; yeni bilgiler, hata düzeltmeleri ile bilginin güncelliğini korumayı amaçladım.

Subkutan enjeksiyon

Öncelikle deri altı enjeksiyon yani subkütan enjeksiyona bir göz atalım. Hem bilgilerimizi tazeleyelim hem de hangi ilaçlar bu subkütanlar bakalım.

Hemşire olduğumuzdan gerek acillerde, gerek servislerde veyahut dışarıda bu tür enjeksiyonları yapmamız veya nasıl yapıldığını anlatmamız konusunda sorular gelir.

Deri altı enjeksiyonları hastalar evlerinde kendileri de yaptıklarından bu işlemin eğitimini vermemiz bizden istenebilir.

Ayrıca doğru bilinen yanlışlar, enjeksiyonlar arasındaki farklılıklar, bazı uygulamalarımızın acılı veya yan etkili olmasına neden olabilir, bunun yanında küçük bir püf nokta bizi bu durumdan kurtarabilirken karşımıza işlemden memnun olan bir hasta çıkar. Bu durum hemşire olarak bizleri oldukça memnun edecektir.

SC enjeksiyonlar, özellikle kan akışının yavaş olduğu gevşek bağ dokusuna uygulandığı için, ilaçlar daha yavaş hızda emilir.

Subkutan enjeksiyon bölgeleri

Subkütan enjeksiyon bölgeleri

SUBKÜTAN İLAÇLAR

Bu yolla sıklıkla; 

• antitrombine bağlanıp, trombin sentezini azaltarak antikoagülan etki gösteren düşük molekül ağırlıklı heparin, 

• endojen insülin direnci/yetersizliği/yokluğu nedeniyle Tip 1 ve Tip 2 diyabet tedavisinde kan glukoz düzeyi regülasyonu amacıyla insülin  

• subkütan yolla verildiğinde tepe plazma konsantrasyonuna kısa sürede ulaşan, 10 dk.’da analjezik etki gösteren morfin gibi ilaçlar uygulanmaktadır. 

Bu ilaçlar sıklıkla uzun süreli ya da bireyin yaşam süresi boyunca uygulanmak zorundadır. Özellikle bu ilaçların farmakodinamik, farmakokinetik özellikleri ve SC enjeksiyon uygulamalarında uygulama hatalarından kaynaklı komplikasyonlar görülebilmektedir.

KOMPLİKASYONLAR

SC enjeksiyon uygulamalarına bağlı olarak gelişen komplikasyonlar; 

• bölgesel ağrı, 
• ekimoz,
• hematom olarak belirtilmektedir. 

Aynı zamanda bu tür sorunlar tekrarlı enjeksiyonların güvenli bir şekilde uygulanmasını da güçleştirmektedir.

Düşük Molekül Ağırlıklı Heparin (DMAH) Uygulamaları

Sıklıkla tromboembolik sorun varlığında ve genel cerrahi ya da ortopedi gibi alanlarda gerçekleştirilen büyük cerrahi girişimler öncesinde/sırasında/sonrasında tromboembolizm riskini azaltmak amacıyla DMAH SC yoldan uygulanmaktadır. 

Antikoagülan tedavinin SC olarak uygulanmasında hemşire, beklenmeyen etkilerin önlenmesi ve hafifletilmesinde anahtar role sahiptir. 

Bu ilaçların SC yoldan uygulamasından, özellikle 48-72 saat sonra bölgesel ağrı, ekimoz ve hematom
vb. meydana gelebilmektedir. 

Bu konu ile ilgili DMAH uygulamalarında “doğru enjeksiyon yöntemi” konulu çalışmalarda, vücudun diğer bölümlerine göre daha kalın SC dokuya sahip olması nedeniyle abdominal
bölgenin en güvenilir bölge olduğunu belirtmektedir.

Yapılan çalışmalarda, hazır enjektabl DMAH’nin;

• sol veya sağ anterolateral ile sol veya sağ posterolateral karın duvarı arasında, 
• göbekten 5 cm uzaktaki abdomen bölgesine, 
• içerisinde önceden hazır olan hava kabarcığı çıkarılmadan, 
• doku hafifçe kavranarak 
• iğne 90 derecelik bir açı ile batırılarak uygulamanın gerçekleştirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.

Bu önerilerin dışında yapılan SC enjeksiyonların;

• yanlış bölgenin seçilmesi, 
• büyük çaplı, uzun iğneler kullanılması, 
• ilaç enjeksiyonu öncesi aspirasyon, 
• enjeksiyondan sonra masaj 
• önceden hazır olan hava kabarcığının çıkarılması vb. 

enjeksiyon sırası ve sonrası ağrı, ekimoz ve hematoma neden olabildiği de belirtilmektedir. 

Şendir ve ark., Zaybak ve Khorshid, Chan ve Balcı-Akpınar ve Çelebioğlu abdominal bölgeden
30 saniye süreli SC enjeksiyon uygulamasının ağrı şiddeti ve ekimoz sıklığını önemli ölçüde azalttığını saptamışlardır. 

Konu ile ilgili Cochrane incelemesinde, Mohammady ve ark. SC DMAH enjeksiyonlarının
uzun süreli (20 saniye ve üzeri) uygulanmasının, enjeksiyon bölgesinde ağrı ve travmayı azaltabileceğini belirtmektedirler. 

Ayrıca Şendir ve ark., Kuzu ve Uçar ve Avşar ve Kaşıkçı’nın çalışmalarında, enjeksiyon
öncesi ve sonrası 2-5 dk. süreli lokal soğuk uygulamanın enjeksiyon sonrası ağrı şiddetini ve ekimoz gelişimini azalttığı saptanmıştır.

İnsülin Uygulamaları

Tip 1 diyabet varlığında yaşam boyunca, Tip 2 diyabette sıklıkla hastalığın seyrinin kontrolü ve komplikasyonlarının azaltılması amacıyla, bireylerin yaklaşık %40’ına insülin tedavisi planlanmaktadır. 

Etkili diyabet yönetiminde insülinin doğru dozda ve doğru SC enjeksiyon yöntemi ile uygulanması,
istenmeyen etkilerin önlenmesi/azaltılması adına önem taşımaktadır. 

Özellikle SC enjeksiyon ile ilgili hatalı uygulamalar insülin regülasyonunu olumsuz yönde etkilediği kadar bölgesel ağrı, ekimoz, hematom gibi istenmeyen sonuçlara da neden olmaktadır. 

Uzun süreli hatalı SC insülin enjeksiyonlarında da lipohipertrofi ve lipoatrofi de gelişebilmektedir. 

Güvenli insülin enjeksiyon tekniğinde;

• bireyin SC doku kalınlığı, 
• BKI’ne uygun iğne uzunluğu, 
• enjeksiyon açısının seçimi 
• bölgeler arasında rotasyonun planlanması 

enjeksiyon bölgesinde istenmeyen etkilerin önlenmesi ile birlikte ilaç emilimi, glisemik profiller ve beklenmedik hipoglisemi ataklarının gelişiminin önlenmesi ve insülin regülasyonunun sağlanmasında esastır.

İstenmeyen sonuçları azaltma adına insülin uygulamalarında, 

• enjeksiyon bölgesindeki deri işaret ve başparmağı kavranarak kaldırılmalı, 
• insülin yavaş hızda verilmeli 
• 10 saniye bekledikten sonra enjektör çekilip deri bırakılmalıdır.

Güvenli sunkutan ilaç (emjeksiyon) uygulama önerileri

Yapılan çalışmalar dikkate alındığında, 

• SC enjeksiyon her gün/günün farklı zaman dilimlerinde uygulanıyorsa, doğru rotasyon bölgesinin belirlenmesi gerektiği, 

• enjeksiyon bölgesinin gözlem yapılarak ve palpe edilerek lezyon, sertlik, ekimoz yönünden değerlendirilmesi gerektiği 

DMAH uygulamalarında istenmeyen etkileri azaltmak için,

• uygulama bölgesi olarak abdominal bölge seçilmeli

• hava kilidi tekniği kullanılarak, 

• aspirasyon yapılmaksızın,

• uzun süreli (30 saniye) SC enjeksiyon uygulanmalıdır. 

İnsülin uygulamalarında ise

• kol, abdominal ve uyluk bölgeleri arasında bireyin beceri durumu da dikkate alınarak bir rotasyon planlanmalıdır

• İnsülin enjeksiyon bölgesinin belirlenmesinde, omuz başından 4 parmak alt, dirseğin 4 parmak üstü arasında kalan dış-yan alan kol, umblikusun 2 parmak yan kısımları ile s. pubis üzerinde kalan alan abdominal ve kasığın 4 parmak altı ile dizin 4 parmak üstünde kalan bölge dış-dış-yan alan uyluk bölgesi olarak tayin edilir. 

• Enjeksiyon öncesinde aktif olan el ile deri altı gevşek bağ dokusu palpe edilmeksizin 5 mm.’lik iğne ucu ile 90 derecelik açı oluşturacak şekilde SC enjeksiyon yavaş hızda uygulanır

• insülin enjekte edildikten sonra 10 saniye beklenerek, iğnenin ilgili bölgeden çıkarılması gerekir.

Tüm SC enjeksiyon uygulamalarında cerrahi asepsi ilkelerine de uyulması gerektiği unutulmamalıdır.


Diğer enjeksiyonlar;

- İntradermal enjeksiyon

- İntramüsküler enjeksiyon

KAYNAKLAR

1. Buckner S. Medication administration. In: Potter PA, Perry AG, eds. Fundamentals of Nursing. 7th ed. St. Louis: Mosby Elseiver; 2009:735-51.

2. Taylor C, Lillis C, Le More P, Lynn P. Medications. In: Taylor C, Lillis C, Le More P, Lynn P., eds. Fundamentals of Nursing The Art and Science of Nursing Care. 7th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2008:722-53.

3. Rushing J. How to administer a subcutaneous injection. Nursing. 2004;34(6):32. 

4. Hunter J. Subcutaneous injection technique. Nurs Stand. 2008;22(21):41-4. 

5. Tülüce D, Bostanoğlu H. Pıhtıönleyici tedavi: hemşirelik yaklaşımları. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences. 2016;19(4):283-91.

6. Demirel M, Şatır E, Uçak S, Saler T, Altuntaş Y. İnsülin tedavisi başlanan diabet hastalarında kilo değişimi ve bunu etkileyen parametrelerin irdelenmesi. Şişli Etfal Hastanesi Tıp Bülteni. 2009;43(1):14-9.

7. Şendir M, Büyükyılmaz F, Çelik Z, Taşköprü İ. Comparison of 3 methods to prevent pain and bruising after subcutaneous heparin administration. Clin Nurse Spec. 2015;29(3):174-80. 

8. Zaybak A, Khorsid L. A study on the effect of the duration of subcutaneous heparin injection on bruising and pain. J Clin Nurs. 2008;17(3):378-85.