ERC 2025 İlk Yardım Kılavuzu Güncel Uygulama Rehberi (Tam Özet ve Açıklama)
Kaynak: European Resuscitation Council (ERC) Guidelines 2025 – First Aid
2025 yılında Avrupa Resüsitasyon Konseyi (ERC), uluslararası bilimsel kanıtlara dayalı yeni ilk yardım kılavuzunu yayımladı. Bu rehber, hem sağlık çalışanlarına hem de halka, acil durumlarda yaşamı korumak için güncel ve pratik bilgiler sunuyor.
İlk yardım; profesyonel sağlık ekibi gelmeden önce, bir kişinin kendisine veya bir başkasına yaptığı yardım davranışıdır.
Bu sadece fiziksel müdahale değil, aynı zamanda güvenliği sağlama, yardım çağırma, durumu değerlendirme ve sakin kalabilme becerisidir.
ERC’ye göre ilk yardım, yaşam zincirinin ilk halkasıdır.
Yani tüm resüsitasyon süreci (TYD ve İleri Yaşam Desteği dahil) aslında ilk yardımla başlar.
1. İlk Yardımın Temel İlkeleri
Bir ilk yardımcı üç ana prensibi unutmamalıdır:
Olay yeri güvenliğini sağla.
Tehlike var mı? Elektrik, trafik, yangın veya saldırı riski bulunuyor mu?
Önce kendi güvenliğini, sonra kazazedeyi koru.
Hemen yardım çağır.
112 Acil çağrı merkezini aramak, yapılacak en önemli ilk adımdır.
Profesyonel destek gelene kadar yönlendirmelere göre hareket et.
Sadece bildiğin müdahaleleri yap.
Eğitim almadığın ilaçları veya tıbbi ekipmanları kullanma.
Elindekilerle en basit ama etkili yöntemi uygula.
İlk yardımın amacı; yaşamı sürdürmek, durumun kötüleşmesini önlemek ve iyileşmeyi kolaylaştırmaktır.
2. İlk Yardım Eğitimi ve Psikolojik Hazırlık
2025 kılavuzu, ilk yardım eğitimlerinin sadece teknik becerilere değil, duygusal hazırlığa da odaklanmasını öneriyor.
Yeni yaklaşımda:
Eğitimler herkes için erişilebilir olmalı,
Bölgesel ve kültürel farklılıklara göre uyarlanmalı,
Katılımcılara “İyi Samiriyeli Yasası” hakkında bilgi verilmelidir.
Bu yasa, iyi niyetle yardım eden kişilerin yasal sorumluluk taşımamasını sağlar.
Ayrıca ilk yardım kursları, müdahale öncesi ve sonrası yaşanabilecek kaygı, korku ve stresle başa çıkmayı da öğretmelidir.
3. İlk Yardım Çantası
Her ev, iş yeri, araç ve kamu alanında bir ilk yardım çantası bulunmalıdır.
İçeriği, çevredeki risklere göre düzenlenir. Genel olarak şu malzemeler önerilir:
Steril gazlı bez, sargı bezi, yara bandı
Eldiven, makas, üçgen sargı
Temiz su veya yara solüsyonu
Suni solunum maskesi veya bariyer
Turnike (özellikle yüksek riskli iş yerlerinde)
Termal battaniye, el feneri, düdük
Yüksek riskli yerlerde ayrıca kanama kontrol seti ve nalokson (opioid aşırı dozunda kullanılan ilaç) bulunabilir.
4. Kardiyak Arrest (Kalp Durması)
Bir kişi bilinçsiz ve normal şekilde nefes almıyorsa kalp durmasından şüphelenilir.
112’yi ara.
Telefonda verilen yönlendirmeye göre kalp masajına (CPR) başla.
Profesyonel yardım gelene kadar sürdür.
Yanlış yapma korkusuyla bekleme; hiçbir şey yapmamak en kötü seçenektir.
Kalp masajı uygulamak, kişinin yaşam şansını birkaç kat artırır.
5. ABCDE Yaklaşımı
Kişinin genel durumunu değerlendirirken ERC’nin önerdiği sıralama:
A (Airway) – Hava yolunun açık olduğundan emin ol.
B (Breathing) – Solunumu gözle, dinle ve hisset (10 saniye).
C (Circulation) – Dolaşım belirtilerini, nabzı, cilt rengini ve şok bulgularını kontrol et.
D (Disability) – Bilinç düzeyini değerlendir: uyanık mı, sese ya da ağrıya tepki var mı?
E (Exposure) – Vücudu baştan aşağı kontrol et, gizli yaraları fark et, ısı kaybına karşı koru.
Bu yapı, saniyeler içinde hayat kurtaran öncelikleri belirlemeye yardımcı olur.
6. Kurtarma (Yan) Pozisyonu
Bilinci azalmış ama nefes alan bir kişi yan yatırılır.
Bu pozisyon, hava yolunun açık kalmasını ve kusmanın akmasını sağlar.
Kişiyi yan çevir, başını hafifçe geriye al, ağzı aşağıya bakacak şekilde konumlandır.
Nefesini düzenli olarak kontrol et.
Not: Travmalı kişiler veya anormal (agonal) nefesi olanlar yan çevrilmemelidir.
7. Oksijen ve Nabız Oksimetresi
Eğitimli ilk yardımcılar oksijen desteği uygulayabilir.
Oksijen satürasyonu %94–98 arası olmalıdır.
KOAH hastalarında bu değer %88–92 arasında tutulur.
Morarma veya solunum sıkıntısı varsa yüksek akışlı oksijen tercih edilir.
Oksimetre, kandaki oksijen seviyesini ölçer ancak her zaman fiziksel gözlemle birlikte değerlendirilmelidir.
8. Tıbbi Aciller
Anafilaksi (Alerjik Şok)
Nefes darlığı, yüz veya boğazda şişme, kaşıntı, kızarma, mide bulantısı veya bayılma belirtileri varsa hemen 112’yi ara.
Kişi eğitimliyse adrenalin oto-enjektörünü (EpiPen) uyluk dışına uygulamalı.
5 dakika içinde düzelme olmazsa ikinci doz yapılabilir.
Kişi sırtüstü veya yarı oturur pozisyonda tutulmalı, yalnız bırakılmamalıdır.
Boğulma (Choking)
Kişi konuşamıyor, öksüremiyor veya nefes alamıyorsa “boğulma” vardır.
Önce öksürmesi için cesaretlendir.
Olmazsa arkadan 5 kez sırtına vur.
Hâlâ tıkanıklık varsa 5 kez karına bastır (Heimlich manevrası) yap.
Nefes gelmezse bu iki hareketi dönüşümlü sürdür.
Kişi bilincini kaybederse CPR başlat.
Yabancı cismi parmakla körlemesine çıkarmaya çalışma.
Astım
Astım krizi geçiren kişiye kendi inhalerini (nefes açıcı sprey) kullanmasına yardım et.
Bir “spacer” (ara hazne) varsa, etkisi artar.
Kişi rahat nefes alamıyorsa, oturur pozisyonda destekle ve 112’yi ara.
Göğüs Ağrısı
Göğüste baskı, sıkışma veya kola, boyuna yayılan ağrı kalp krizini düşündürür.
Kişiye sakin olmasını söyle, oturur pozisyonda beklet.
Aspirin alerjisi yoksa 150–500 mg çiğnenebilir aspirin verilebilir.
Anginası (göğüs ağrısı hastalığı) varsa kendi nitrogliserin ilacını almasına yardımcı ol.
Yalnız bırakma.
Hipoglisemi (Kan Şekeri Düşüklüğü)
Diyabetli kişilerde sık görülür.
Belirtiler: terleme, titreme, ani davranış değişikliği, bilinç bulanıklığı.
Kişi uyanıksa 15–20 gram şeker (şeker tableti, meyve suyu veya normal gazoz) ver.
15 dakika sonra durum düzelmezse tekrar ver.
Kişi bilinçsizse asla ağızdan bir şey verme, 112’yi çağır.
Opioid Aşırı Doz
Belirtiler: yavaş nefes, morarma, küçük göz bebekleri, bilinçsizlik.
Kişi nefes almıyorsa CPR başlat ve 112’yi ara.
Eğitimliysen nalokson (burun spreyi veya iğne) uygulayabilirsin.
Etkisi geçici olduğu için kişi tekrar solunum durması yaşayabilir, gözlemle.
İnme (Felç)
Yüzde kayma, kolda güçsüzlük, konuşma bozukluğu varsa hemen FAST testini uygula:
Face – Yüzde kayma var mı?
Arm – Kolda güçsüzlük?
Speech – Konuşma bozukluğu?
Time – Zaman kaybetme, 112’yi ara!
İnme tedavisinde zaman çok kritiktir; her dakika beyin dokusu kaybolur.
İntihar Düşünceleri
Bir kişi kendine zarar verme eğilimindeyse, konuş, dinle ve yardım çağır.
“İyi misin?”, “Neden böyle hissediyorsun?” gibi açık uçlu sorular sor.
Umutsuzsa, yalnız bırakma ve 112’den profesyonel destek iste.
Kişiye umut aşılamak, ilk yardımın en insani yönlerinden biridir.
9. Travma Durumları
Boyun ve Omurga Yaralanması
Düşme, trafik kazası veya darbe sonrası baş-boyun ağrısı varsa boynu sabit tut.
Kişi uyanıksa kendi rahat ettiği pozisyonda kalmasını sağla.
Bilinçsizse başını iki yandan destekle, boynunu çevirmeden sabit tut.
Şiddetli Kanama
Kanamayı doğrudan elinle bastırarak durdur.
Temiz bez veya pansuman malzemesi kullan.
Durmuyorsa turnike uygula ve zamanı not et.
Kanama durduktan sonra kişi soğuktan korunmalı, bilinci izlenmelidir.
Açık Göğüs Yaraları
Yaranın üstünü tamamen kapatma; hava çıkışına izin ver.
Kapatmak gerekiyorsa özel havalı pansuman kullan.
Aksi halde “gerilme pnömotoraksı” denilen tehlikeli durum gelişebilir.
Beyin Sarsıntısı
Darbe sonrası baş ağrısı, bulanık görme, mide bulantısı, bilinç değişikliği varsa kişi dinlenmeye alınmalı.
Spor yapmasına veya araç kullanmasına izin verme.
Profesyonel değerlendirme şarttır.
Kopan Uzuv (Amputasyon)
Kopan parça bulunur bulunmaz soğut ama dondurma!
Temiz bezle sar, su geçirmez torbaya koy, ikinci bir poşet içinde buzla temas ettir.
Üzerine kişinin adı ve saat yaz.
Kopan parça kişiyle birlikte aynı hastaneye gönderilmelidir.
10. Çevresel Aciller
Boğulma (Drowning)
Yüzme bilmiyorsan suya girme, can simidi veya ip uzat.
Kişi sudan çıkarıldığında nefes almıyorsa 5 kurtarıcı nefes ver, sonra CPR’a geç.
Kişinin göğsü ıslaksa AED (otomatik defibrilatör) kullanmadan önce kurulaştır.
Hipotermi (Soğukta Donma)
Kişiyi rüzgardan koru, kuru kıyafet giydir, battaniye ile sar.
Islak giysileri çıkar, vücut ısısını yavaş yavaş artır.
Kişi bilinçsizse hızlı ısıtma uygulama; 112’den yardım iste.
Sıcak Çarpması
Aşırı sıcak, uzun egzersiz veya kapalı alanda kalma sonucu gelişir.
Belirtiler: yüksek ateş, kafa karışıklığı, nöbet, bayılma.
Kişiyi gölgeye al, giysilerini çıkar, soğuk suyla veya ıslak bezle serinlet.
Buz banyosu yapılabiliyorsa tercih edilir.
Amaç: vücut ısısını 39°C’nin altına düşürmek.
Kişiyi hastaneye ulaştırırken soğutmaya devam et.
Yılan Isırığı
Yılan sokan kişiyi sakin tut, hareket ettirme.
Isırılan bölgeyi sabitle ama turnike yapma.
Sıkı takıları çıkar.
Yaranın üzerine buz, ısı veya kesik uygulama.
112’yi ara ve kişiyi tıbbi merkeze yönlendir.
11. 2021 ve 2025 Arasındaki Yenilikler
2025 kılavuzu, önceki sürümlere göre birçok yenilik getiriyor:
“İlk yardımcıdan beklentiler” bölümü eklendi.
İlk yardım kursları artık psikolojik hazırlık ve eşitlik temelli.
İlk yardım çantası içeriği risklere göre özelleştiriliyor.
Nabız oksimetresi ve oksijen kullanımı eklendi.
Yeni konular: opioid aşırı doz, intihar düşünceleri, amputasyon, yılan ısırığı, boğulma stratejileri.
Artık sadece yaşamı tehdit eden durumlara odaklanılıyor.
Bu güncelleme, ilk yardımın temel amacını yeniden tanımlıyor:
Kalp durmasını önlemek, yaşam zincirini erken başlatmak ve her bireyi hazır kılmak.
Sonuç
ERC 2025 İlk Yardım Kılavuzu, artık sadece sağlık profesyonelleri için değil; toplumun her kesimi için hazırlanmış bir rehberdir.
Bir hayatı kurtarmak bazen sadece aranan ilk kişi olmak, bazen de cesaret edip bir adım atmak demektir.
Bu kılavuz, o adımı atmak isteyen herkes için bir yol haritasıdır.
