Herhangi bir dokunun normal anatomik bütünlüğünün ve işlevinin bozulması yara olarak adlandırılıyor.
Hayatı tehdit edici kanama, nörovasküler yaralanma olmadığı sürece triyaj önceliği olmayan bir durumdur yaralanma.
En uygun iyileşmenin sağlanması, enfeksiyonun önlenmesi ve skar oluşumunun azaltılması yara bakımının temel prensibidir.
Anatomi ve Fizyoloji
Cilt dolaşan kan hacminin yaklaşık 3 te 1 ine sahip bir organdır. Her 4-6 haftada bir yenilenir. Çok hızlı büyür. Vücudun homeostatik dengesini düzenler.
Epidermis kimyasal ve mikroorganizmalara karşı koruma sağlarken, yara iyileşmesini destekleyen hücreler de üretir.
Epidermis damar yapısı yoktur alttaki damarlardan beslenir.
Epidermis altında dermis bulunur. kollajen ve elastin liflerinden oluşan bu yapı; dayanıklılık, elastikiyet ve koruma görevi görür.
Cildin en kalın tabakasıdır; lenf damarları, sinir, termoreseptörler ile zengin bir vasküler yapısı vardır.
Ağrı, dokunma, basınç, ısı duyu reseptörleri dermiste bulunur.
Dermisin altında subkutan tabaka bulunur. Bu tabaka kas dokusu ve dermis arasını kaplar. Yağları burada toplayarak ısı kaybını engeller. Yaralanmaya karşı koruma sağladığı gibi enerji deposu olarak da kullanılır.
Subkutan dokunun kanlanması azalırsa yara iyileşmesi de gecikir. Enfeksiyon da gene bu dokuda meydana gelir.
Cilt terleme ve buharlaşma yoluyla vücut ısısını düzenler.
Cilt üzerinde bulunan mast hücreleri ve langerhans hücreleri antijen ve patojenlere karşı yanıt oluşturarak doğal bağışıklık sağlar.
Yara İyileşmesi
3 evrede meydana gelir;
- İnflamatuar evre
Doku yaralanması ile başlar 3-5 gün sürer. Koruyucu bir mekanizma olarak görev yapar.
Trombositler yaralı damara yapışıp pıhtı oluşturur.
Makrofajlar bölgeye gelir bakteri ve atıkları fagosite eder.
Pıhtı altında yara kenarlarını iyileştirmek amacıyla fibrinojen iplikçikler ağı oluşturulur.
Prostaglandinler vazodilatasyonaneden olur, kapiller geçirgenliğin armasını sağlar böylece plazma yara çevresindeki dokuya sızarak inflamatuar eksuda oluşur.
Sıvı kaybını azaltmak, bakteri istilasını önlemek amacıyla kabuk oluşumu 2 saat içinde başlar.
- Proliferatif Evre
Yaralanma sonrası 12- 72 saatte başlar.
Yaklaşık 3 hafta sürer.
Bir önceki evre ve kabuk oluşumundan sonra yara ağrılı ve ödemli olur.
Yaralı dokudaki vazodilatasyon, yaraya protein ve antikor salar. Yaralı bölgeye 6 saat sonra ulaşan beyaz kan hücreleri için bu ortam önemlidir.
Beyaz kan hücreleri enfeksiyona karşı fagositoz ile geçici önlem alır.
Monositler uzun süreli enfeksiyon koruması sağlarken, makrofajlar fibroblastları bir araya toplayarak C vitamini ve yeterli oksijen varlığında doku granülasyonu başlatarak kollajen lifler ağı oluştururlar.
Bu granülasyon sürecinde fibroblast aktivitesi üst düzeye çıkar. kapiller yatak oluşur, hasarlı doku örtülür, doku büyümesi için oksijen ve protein sağlanır.
Yara dokusu başlangıçta yarı şeffaf, gri kırmızı, nemli, ince hassasdır, bu narin bir yapıdır.
Yara kontraksiyonu başlar; fibroblast oluşumu, anjiyogenez ve kollajen sentezini takiben başlar ve trombosit büyüme faktörleri, prostaglandinler, bradikininler ve anjiyotensin tarafından uyarılır.
Kontraksiyon sırasında miyofibroblastlar yara kenarlarını birbirlerine yaklaştırır ve yaranın boyutu azalır.
Bu olay 6-18 ay devam edebilir.
- Yeniden Oluşma Fazı
Üçüncü ve son aşamadır.
Yaralanmadan 2-3 hafta sonra başlar ve 2 yıla kadar sürer.
Başlangıçta gelişen kollajen bağlar rastgele gelişir.
2 hafta içinde bu bağlar yeniden düzenlenir ve haftalar boyunca dayanıklık artırılarak devam eder.
2 haftada gerilme direncinin % 10- 20 si geri dönerken 10 haftada bu direnç % 80 e ulaşır.
Kalıtım, stres, yaralanan bölgenin hareketliliği yara izi miktarında rol oynar.
İyileşme yıllar alır.
Yara İyileşmesini Etkileyen Faktörler
Arteryel/venöz yetmezlik, lenfödem, obezite, nöropati, neoplazi, orak hücre hastalığı, enfeksiyon, diyabet gibi var olan hastalıklar yara iyileşmesini etkiler.
Ayrıca hastanın bulunduğu ortam da yara iyileşmesini etkiler.
Bunun yanında ağız, perine gibi flora bulunduran yapılar da yara iyileşmesinin geç olduğu bölgelerdir.
