Havayolu, solunum ve dolaşım değerlendirildikten ve hasta stabilizasyonu sağlandıktan sonra yara değerlendirmesi yapılır.
Küçük nesneler yüzeysel yaralanmalara sebep olabilirken, ısırık yada ezilme yaralanmaları daha büyük doku hasarına neden olabilir.
Yaranın görünümüne bakarak kapanması hakkında ipuçları elde ederiz. Düzensiz görünümlü yaralar zor kapatılırken iyileşmesi de zaman alabilir.
Yara bakımını geciktirirsek enfeksiyon riski artar. 12 saat den fazla geciken süre var ise yara kapatma teknikleri dahi değişir.
Hastanın yaşı, fiziksel durumu, sağlık durumu ve hatta mesleği dahi yara iyileşmesini etkiler; diyabet, nöropati, obezite, malnutrisyon veya kortikosteroid kullanımı yara iyileşmesini geciktirebilir.
Aspirin ve kortikosteroid kullanımı da yara iyileşmesini etkiler.
Hastanın yaptığı iş ise; yara bakımı ve yara bölgesinin sabit durması açısından sorun teşkil ediyorsa yara iyileşmesini etkiler.
Sigara alışkanlığı da yara iyileşmesi üzerinde olumsuz etkilere sebep olur.
Alerji öyküsü ve yukarıdaki tüm bilgiler hakkında hastadan öykü alınmalıdır; bu öykü yara sabitleme teknikleri yara kapatma teknikleri ve hastaya taburculuk bilgileri verme gibi durumlar için hemşirelere yardım eder.
Kırık-çıkık, damar- sinir yaralanması gibi eşlik eden yaralanmalar değerlendirilmelidir.
Tendon ve bağ yaralanmaları, yabancı cisim sinir hasarı varlığı değerlendirilmelidir.
Tarımla ilgili yaralar, insan ısırıkları gibi yaralanma esnasında çok kirli ortamda olan yaralar da dikkatle değerlendirilmelidir. Enfeksiyon riski çok yüksektir.
ÖZEL YARALANMALAR
Abrazyon, abse, avulsiyon, laserasyon, delici yara ve ısırık olarak temel gruplara ayrılır.
Gelin bunları detaylı inceleyelim.
Abrazyon
Cildinizi sert bir yere sürttüğünüzde oluşan yaradır.
Sadece sürtme değil hafif yanıklarda bu yaralara girer. Asıl olay epidermisin zarar görüp bir bölümünün ciltten ayrılması ile beraber alt tabakanın savunmasız kalmasıdır.
Bu sıvı kaybına dahi neden olabilen bir durumdur.
Eğer bu sırada ciltte yabancı cisim kalırsa bu iz kalmasına neden olabilir. Bunu yara temizliği ile önlemek mümkündür.
Yara tedavisinde lokal anestezi, antibiyotik merhem ve yapışkan olmayan pansuman skar dokusu oluşuncaya kadar kullanılabilir. Bazı yaralar açık bırakılabilir.
Yeni oluşan dokuda renk farklılığı olmaması adına 6 ay boyunca bu yaralar güneşten korunmalıdır.
Abse
Cilt altında oluşan püy toplanmasıyla abse gelişir. Tedavisindde abse temizlenmeli gevşek bir pansuman yapılmalıdır. Tekrarı ve ateş durumunda antibiyotik kullanılabilir.
Avulsiyon
Yara kenarlarının birleştirilmesinin mümkün olmadığı cilt kaybıdır.
Bazı avulsiyonlar doku grefti gerektirebilir. Yara drene edilmeli temizlenmeli ve kapatılmalıdır.
Bu esnada lokal anastezikler kullanılmalıdır.
Kontüzyon
Şişme ağrı ve renk değişikliği ile beraber olan doku bütünlüğünün bozulmadığı travma, kontüzyon veya ezilme yaralanmalarıdır.
Soğuk uygulama, analjezi tedavide kullanılabilir.
Büyük yaralanmalar selülit veya kompartman sendromu açısından gözlemlenmelidir.
Laserasyon
Kesici kuvvetlerden kaynaklanan yaralardır.
Kanama durdurulmalı ve yaralanan bölgenin distalindeki nörovasküler fonksiyon değerlendirilmeli.
Yabancı cisimler çıkarılmalı gerekli ise anestezikler kullanılmalı.
Yara sütur veya sütur bantları ile yara kenarları birbirine yakınlaştırılarak kapatılır.
Antibiyotik merhem ve yapışkan olmayan pansuman ile kapatılır.
Delici Yaralar
Yüzeyden daha ciddi şekilde alttaki dokunun hasar aldığı yaralanmalardır.
Cisim giriş yeri çok büyük olmadığından genellikle sütüre edilmezler.
Enfeksiyon riski fazladır ve alttaki doku mutlaka değerlendirilmelidir.
Nekrotik dokunun çıkarılması, dren yerleştirilmesi ve steril pansuman tedavi aşamalarındandır.
Yabancı cisim çok küçük değilse güvenli bir şekilde çıkarılıncaya kadar sabitlenmelidir.
Radyografi ile içeride kalan yabancı cisimlerin varlığı araştırılabilir.
Isırıklar
Kontüzyon, avulsiyon, laserasyon ve delici yaralanmaları içeren komplike yaralardır.
İnsan kaynaklı veya hayvan kaynaklı olabilir.
Enfeksiyon, apse, selülit, septisemi, osteomiyelit, tenosinovit, kuduz, tetenoz gibi komplikasyonları olabilir.
En yüksek enfeksiyon riski insan ısırıklarındadır.
İmmobilizasyon ve antibiyotik tedavide önemlidir.
İnsan ısırıklarında; nörovasküler değerlendirme, devitalize dokunun debridmanı ve pansuman çok önemlidir.3 saat içinde antibiyotik verilmeli, çoğu yara açık bırakılır.
Hayvan ısırıklarında; enfeksiyon, tetanoz ve kuduz riski açısından değerlendirilme yapılmalıdır. 50 yaş üzeri olanlar, elinden yaralananlar, derin yaralananlar ve 24 saat gecikmiş tedavi alanlarda enfeksiyon riski daha fazladır.
Yara temizliği, bol sabunlu su ile yıkanması, debridman, küçük yaraların kapatılması tedaviler içindedir.
Antibiyotik tedavisi, yaranın sütüre edilmesi yaranın durumuna göre tartışılır.
Yüksek riskli yaralar sütüre edilmemelidir, enfeksiyon riski taşıdıklarından. Tüm hastalara tetanoz ve kuduz aşısı yapılmalıdır.
YARANIN HAZIRLANMASI
Yüksek basınçlı irigasyon, debritman ile beraber en çok önerilen enfeksiyon önleyici hazırlık.
Ağır kontaminasyonlu yaralar en az beş dakika boyunca yıkanmalıdır.
Delici yaralar daha basınçlı ve etkili irrigasyon yapılması gereken yaralardır.
Çıkarılan cisim eksiksiz çıkarılmış olmalıdır.
Kaşlar tıraş edilmemeli bilakis kaşlar yara kapamada belirlenmiş işaret olarak kullanılmalıdır.
Diğer bölgeler de tıraş edilmek yerine kesilebilir.
Yara temizliğinde povidone % 1 konsantrasyonda % 10 luk solüsyon kullanılabilir. Ancak solüsyon olmayan hali kullanılmaz.
Hidrojen peroksit ve alkol de açık yaralarda kullanılmaz.
LOKAL ANESTEZİ
Lokal anestezi, yara temizleme ve kapama sırasında ağrıyı gidermek amacıyla kullanılır.
Lidokain en yaygın kullanılanıdır, sebebi uzun etkili etkisidir.
Epinefrin lokal anestezi süresini uzatmaki hemostaz sağlamak, anestezik madde emilimini yavaşlatmak amacıyla sıklıkla eklenir.
Epinefrinli lidokain arter beslemesi olan alanlarda kullanılmaz.
Eğer anesteziklere sodyum bikarbonat eklenirse (%8.4) infiltrasyona bağlı ağrı daha da azalır.
Tropikal anestezikler çocuklar için idealdir.
Bir pamuğa emdirilen 2-3 mll anestezik solüsyonun yarada 20 dk bekletilmesi ile uygulanabilir ve iğne ihtiyacını ortadan kaldırabilir.
Epinefrin bileşeni barındırdıklarından gene arter beslemesi olan alanlarda kullanılmaz.
Başka bir yöntem ise daha az anestezik ile bölgeyi uyuşturmaktır. Bu bir turnike doku proksimaline yerleştirilir, daha sonra aneljezik madde yaranın distaline enjekte edilir. Yara onarımı yapılır, bu sürede turnike açılmaz onarımdan sonra açılır ki anestezik madde yavaş emilsin.
YARA KAPATMA
Primer; yara kenarları yakınlaştırılarak olan, Sekonder; yakınlaşmayan veya yakınlaştırılmaması gereken yara kenarları nedeni ile açık bırakılan yaralar, tersiyer; yara açık bırakılır ödem veya açık kalması gereken nedenlerden dolayı daha sonra yara kenarları birleştirilir (5-10 gün sonra).
Bu yöntemler ile kapatılamayan yaralar için deri grefti gerekir.
Primer kapamada yapıştırıcı bant, zımba, yara yapıştırıcı kullanılabilir.
Yapıştırıcı bant
Bu yöntem küçük yaralar için kullanılıdığı gibi, yaşlı hastalarda sütur alınması sonrası iyileşmeyi hızlandırmak için kullanılabilir ayrıca bazı sütürlerden sonra gene bu bantlar ile kapatılma yapılabilir.
Yapıştırıcı bant kendiliğinden düşene kadar yarada kalır.
Sütürler
Yara kenarlarını birleştirmek, enfeksiyonu ve skar oluşumunu önlemek için kullanılan yöntemdir.
Doğal ( emilen) veya sentetik (alınması gereken) olan tipleri vardır.
Sütür sonrası ince bir antibiyotik merhem uygulanır ve yara kapatılır.
Ne zaman geri alalım?
göz kapakları 3-5 gün,
kaşlar 4-5 gün,
kulak 4-6 gün,
yüz ve dudak 3-5 gün,
el ayak gövde 7-10 gün,
kol ve bacak 10-14 gün,
eklem yerleri 14 gün sonra alınmalıdır.
Stapler
Kafa derisi, gövde ve ektremitelerde kullanılan hızlı bir kapatma yöntemidir.
Enfeksiyondan daha iyi korur ama sütürler kadar sağlam değildir ve yara izleri daha fazladır.
Stapler yara izinin daha az görüleceği yerlerde tercih edilir.
Stap telleri 7-10 gün yerinde kalır. Çıkarılması için özel sökücü gerekir.
Dermabond
Tropikal bir cilt yapıştırıcıdır ve en yeni yöntemdir.
Gergin cilt bölgelerinde kullanılmaz.
Zigzag şeklinde ayrı tabakalar halinde uygulanır 2,5 dk içinde kurur.
Kapatılan yaraya sıvı veya merhem uygulanmaz.
5-10 günde kendiliğinden kalkar.
YARA PANSUMANI
Hedef dengelenmiş nemi olan temiz bir yara ortamı oluşturmaktır.
Modern pansumanlar yarayı ıslak tutmak, temizlemek ve bakterilerden uzak tutmayı amaç edinmiştir.
İnce tabaka halinde antibiyotik merhem kullanılabilir.
Günlük 50 ml den fazla sıvı akışı olan yaralar veya cilde zarar verecek sıvıların bulunduğu yaralar yara poş sistemi denen sistemler ile sıvının yaradan bertaraf edilmesi sağlanarak pansuman edilir.
Tetenoz Profilaksisi
Tetenoz, gram pozitif, spor oluşturan, anaerobik bir basil olan Clostiridum tetaninin neden olduğu sistemik bir enfeksiyondur.
Basil bir kez aktifleşir ise sterilizasyon dahil herşeye dirençlidir.
İnkübasyon süresi 2 gün ile 2 hafta veya daha fazla olabilir.
Toprak, yosun, hayvan ve insan dışkılarının bulunduğu herhangi bir yerde bu basil olabilir.
Sporlar bir yarayı kontamine edebilir, yıllarca sessiz bir şekilde kalabilir.
Tetani dolaşım sistemine girerse MSS hücrelerine bağlanır ve medulla da ki solunum merkezini deprese edebilir.
Semptomlar arasında; lokal eklem sertliği, hafif trismus veya çeneyi açamama olarak ortaya çıkar.
Şiddetli durumlarda; ciddi trismus, bel ağrısı, penis ağrısı, taşikardi, HT, disritmiler, hiperpireksi, opistotonos, ve nöbetler gelişebilir.
Aşılanmamış hastaların çoğu 50 yaş üstüdür dikkat edilmesi gerekir.
Tüm hastalarda tetanoz düşünülmelidir.
Aşı 72 saat içinde yapılmalıdır.
Kuduz Profilaksisi
Hayvan ısırması ile oluşabilir.
Bazı memelilerin salyasında bulunan nörotoksik bir virüs sonucu olur.
İnkübasyon süresi 4-8 haftadır.
Virüs alınırsa periferik sinirlerden MSS ye ulaşır ve ölümcül ensefalomiyelit oluşur.
Etobur vahşi hayvanlar her zaman kudur kabul edilir.
Hayvanlar eğer mümkünse 10 gün gözlenmeli eğer kuduz belirtisi var ise aşılama yapılmalıdır.
Hayvan kayıpsa aşı kesin düşünülür.
Bölgenin durumu ve hayvanlarda kuduz görülüp görülmeme sıklığına göre aşı 10 gün bekletilebilir, bu süreçte hayvan gözlenmeli ve duruma göre aşı yapılmalı. Olanaklar buna el vermiyorsa aşı başlanmalı.
Maruziyet sonrası bol su sabun ile bölge yıkanmalı, povidon solüsyon ile temizlenmelidir.
