Damar yolu açmak her hemşirenin bilmesi gereken ve meslek hayatında sık sık uygulayacağı bir işlemdir. Bunun yanı sıra en çok sorun yaşanan ve beceri isteyen işlemlerden biri ancak sık yapıldığı için alışılması da kolay.
Kitabi bilgi dışında deneyim ile de öğrenilen bu işlem için kitabi bilgilerin önemi oldukça büyüktür. Bir çok hatalı girişimden kaçınmak ve riskleri en aza indirmek için anatomi ve fizyolojiyi de iyi bilmek gerekir.
Anatomi ve Fizyoloji
Vücudun her tarafında düşük basınçlı kapiller yataktan kan alan damarlar vardır. Bunlar kapiller yataktan aldıkları kanı kalbe geri götürür. Küçücük venüllerden başlayan bu damarlar giderek büyüyerek inferior ve süperior vena cavaya akarlar.
Damar çapı hem hastadan hastaya hem de vücutta bulunduğu yere göre değişiklik gösterir.
El ve kollardaki kapiller damarlar birincil damar yolu açma yerleri olmak ile birlikte, duruma göre baş, boyun, bacak ve ayak damarları da kullanılabilir.
Damarların içindeki tek yönlü kapaklar taşıma sırasında geri akışa engel olurlar, bu nedenle damar yolu akış yönünde yerleştirilmelidir.
Yaşlı hastalardaki kollojen kaybı damar duvarının incelmesine neden olur, bu nedenle siz katater takar iken yırtılmalar meydana sık sık gelebilir.
Ayrıca yaşlandıkça sertleşen ve kıvrımlı hale gelen damarlar yaşlı hastalarda katater takılmasını oldukça güç hale getirebilir.
Boyunda katater takılması için periferik venler kullanılabilir. Subklavian venler ise santral dolaşıma erişim için kullanılır.
DAMAR YOLU AÇMAK ( VASKÜLER ERİŞİM)
Damar yolu emboli ve flebit riski taşır bu nedenle yetişkin hastalarda ayak venleri tercih edilmez, ancak bebeklerde sıklıkla kullanılır.
İlk denemeler distal damarlardan olmalı ve ekstremitenin yukarılarına doğru ilerlenmelidir.
Hangi Damar;
- Acil sıvı replesmanı proksimal damarlar
- Kalp masajı sırasında proksimal venler
- Yarı ömrü kısa olan ilaçlar, kontrast madde verilmesi durumlarında proksimal venler
Önemli;
- Kafa derisi venlerinde kapak yoktur, bu yüzden sıvı iki yöne de verilebilir. Durumun gerektirdiği yönde katater yerleştirilebilir.
Potansiyel Komplikasyonlar;
- Damar dışına sıvı sızması
- Flebit, kan, hava veya katater parçalarının embolisi
- Enfeksiyon
- Selülit
Hemşireler için kan ve vücut sıvılarının teması sonucu enfekte sıvıya maruz kalma riski vardır.
Katater Şeçimi
Katateri seçerken hastanın durumu, yapılacak tedavi, hastanın yaşı ve damar yapısı önemlidir.
Potansiyel flebit oluşumunu azaltmak adına işlem için olabilecek en küçük katater seçilmesi daha uygun olur.
Girişim
Aseptik teknik çok önemlidir.
Şeçilen bölge dolaşım açısından yeterli ve enfeksiyon açısından temiz olmalıdır.
El ve kollardaki venler ilk seçenektir, bir ekstremite bölgesi seçildikten sonra belirlenen damar proksimaline turnike yerleştirilir.
Hassas damarlar basınç artışı nedeni ile daha kolay patlayabileceğinden turnike kullanılmayabilir.
Hafifçe vurmak veya ovalamak damar genişliğini artıracağından faydalı olabilir.
Ayrıca damar bölgesine 5 dakika kadar sıcak uygulamak da damarı genişletir ve görünebilirliği artırır.
Temizleyici olarak ülkemizde alkol kullanılıyor, povidon yani batikonda kullanılabilir.
Doğrudan damar üzerine ileri geri hareketler ile uygulanır, uygulamadan sonra bu solüsyonun hava ile kurumasına izin verilmelidir.
Bazı uygulamalarda tropikal bir anestezik krem veya jel uygulaması yapılabiliyor, bu etki için yarım saat beklemek gerektiğinden rutinde kullanılmıyor. Hatta bazı yerlerde sprey solüsyonlarda acıyı hafifletmek amacıyla kullanılıyor.
Solüsyon kuruduktan sonra cilt ve iğne arasındaki açı mümkün olduğunca küçük olacak şekilde damara girilir.
Katater iğne ile beraber kan görülünceye kadar yavaşça ilerletilir kan görülür görülmez ilerleme durur ve sadece kateterin iğnesiz kısmı ilerletilir.
Turnike çıkarılır, katater sabitlenir.
Sabitleme yapılırken en uygun olanı, şeffaf bantlar ile sabitlenerek cilt ve kataterin giriş alanının görülmesi sağlanabilir. Ayrıca katater bantları üzerine tarih, saat, uygulayıcı baş harfi yazılmalıdır.
Santral Venöz Yol
Subklavian, internal juguler ve sefalik venler bu yol için kullanılır.
Damar yolu bulunamayan hastalar veya uzun süreli tedavi alacak ve santral izleme gereken hastalar için santral venöz yol tercih edilir.
Ayrıca;
- Total paranteral beslenme,
- Genişletilmiş antibiyotik tedavisi,
- Vankomisin gibi kostik ilaç tedavisi,
- Kanser veya imnun yetmezliği olan hastalarda kullanılan bir yoldur.
Bu işlem steril cerrahi teknikler gerektirir.
Komplikasyonlar;
- Hematom,
- Pnömotoraks,
- Hava embolisi....
Femoral venler kardiyak arrest için mükemmel bir seçimdir, yerleştirme sırasında CPR devam edebilir. Ayrıca hemodinamik basınç izleme için olanak da sağlar. Femoral ven bölgesi enfeksiyon açısından risklidir.
Santral venöz katateri;
- Silikon veya poliüretandır ve radyopak bir şerit içerir,
- Silikon daha az trombojeniktir, nemle birlikte yumuşar. Bu yumuşama kataterde çökme ve kan alma yetisinde kaybolma yapabilir.
- Tek lümenli, çok lümenli kataterler bulunur,
- Sıvı alımı durdurulduktan bir dakika sonra kan alımı için kullanılabilirler.
- Genellikle sıvı verilmesi veya kan alınması sonrasında salin ve heparinli solüsyonlar ile yıkanmalıdırlar.
- Bazı kataterler heparinli yıkamaya gerek duyulmayacak teknolojilere sahiptir.
Üretim yapan firmalar çok çeşitli ürünler yapabilir ve bu üreticilerin uyarılarına göre işlem yapılır. Ancak genel anlamta santral katater şu işlemler ile güvenli şekilde kullanılır;
- Salin ile yıkanır,
- Uygulama yapılır (sıvı verme , kan alma, kan verme vs..)
- Salin ile takrar yıkanır,
- Heparinli sıvı verilerek kapatılır.
Olası Problemler;
- Venöz tıkanıklık,
- Trombüs,
- Fibrin kılıf oluşumu
İntraosseöz İnfüzyon
Hızlı vasküler erişim için hem yetişkin hem çocuklarda kullanılır.
İğne ( kemik iliği aspirasyon iğnesi, spinal iğne, inraosseöz iğne) kemiğin içine sokullur.
Hangi kemik;
- Tibia,
- Medial molleol
- Sternum
- Distal femur
- Humerus
- İliak kemiği
3 aydan küçük çocuklar için 18 G iğne kullanılırken çocuk ve yetişkinler için 15 G iğne kullanılır.
Sternuma uygulama için ayrı bir cihaz da mevcuttur.
Yerleştirmeden sonra kemik iliği geri çekilebilir ve bazı tanılar için kullanılabilir.
Sıvılar, ilaçlar ve kan ürünleri kemik iliğine verilebilir.
Hızlı sıvı verilebilmesi için manuel basınç veya infüzyon cihazı gerekli olabilir.
Çocuklarda Tibia tercih edilen bölgedir.
Katater enfekte olmuş veya yanmış dokuya sokulmamalıdır, ayrıca kırık kemikler de kullanılmamalıdır.
Komplikasyonlar;
- Hava, yağ embolisi,
- Kırık,
- Osteomiyelit,
- Kompartman sendromu,
- Subkutan apse
Çocuklarda epifiz hasarı meydana gelebilir.
4 saatten fazla kullanılması önerilmemektedir.
 ){kind=link}