HEMŞİRELİKTE KANITA DAYALI UYGULAMA
Merhabalar bu yazımda sizlere derslerde gördüğünüz bazı terimleri anlatmaya çalışacağım. Hemşirelik hem bir meslek hem de bir bilim olarak günümüze kadar gelişerek gelmiş ve bu gelişme hala devam etmektedir. Bu devamlılık biz hemşireler tarafından sürdürülmektedir.
Zamanında ,Nightingale, bakım yaptığı Kırım savaşında hasta askerlerin bulunduğu odanın camlarını açarak, hemşirelerin temiz çarşaflarla pansuman yapmasını söyleyerek kanıta dayalı uygulamanın temellerini oluşturmuştur.
Tabi o zamanlar kanıta dayalı diye bir terim belki yoktu ama özü bu yöndeydi.
Bizler hemşire olarak kanıta dayalı uygulamalar geliştirmek ve yaymanın hala başında sayılırız.
Gene de kanıta dayalı uygulama adına bir kaç güncel olay da bulunmakta, örneğin periferik intravenöz uygulamalarda heparinle yıkama olayı son bularak artık bu yıkama işlemi için salin solüsyonları kullanılmaya başlandı, hipotansiyonu olan hastanın Trendelenburg pozisyonu yani kafası aşağı yatırılması olayı da yarar sağlamadığı kanıtlanarak vazgeçilen uygulamalardan. İşte bunlar hep kanıta dayalı uygulamaların geliştirilmesi ile oldu.
Ayrıca acil servise gelen madde kullanımlı hastalara ipeka şurubu verilmesi standart iken artık bu uygulamanın yarar sağlamadığı kanıtlandı ve vazgeçilmeye başlandı.
Bireysel hastaların bakımı ile ilgili kararlar alırken mevcut en iyi kanıtların bilinçli, açık ve akılcı kullanımı olarak tanımlanıyor.
Hemşireler bu kanıtları hem tecrübelerinden hem de bilimsel araştırmalardan bularak yararlanıyor.
Klinik deneyim ve bilimin harmanlanması üst düzey bakım sağlamak adına çok yararlı görülüyor.
Hemşireler kanıta dayalı uygulamayı randomize çalışmaları inceleyerek veya bu çalışmaları bizzat yaparak bakım sağladıkları hastaların yararlarını gözeten en iyi uygulamaları bulabilir veya geliştirebilirler.
Hemşire olarak temel amacımız en iyi bakımı uygulamak gerekirse uyguladığımız bakımları eleştirmek veya daha iyisini gündeme getirmek, bunun yanında bakım sağladığımız hastalar için daha iyi bakım modelleri de geliştirebilmek.
Bir hemşire veya birim ve kurumdaki bir ekip tarafından bir sorun belirlenir, soruna ilişkin kanıtların bulunması ve araştırılması bu sorunun çözümüne yönelik ilk adımdır.
Kanıtları bulabileceğiniz yerler, randomize çalışmalar, kohort çalışmaları, bilimsel makaleler, konferanslar ve deneyimler gibi bir çok alan olabilmektedir.
Kanıtlar için altın standart randomize kontrollü çalışmalar ve meta analizlerdir.
Randomize kontrollü çalışmalar örneğin yeni bir tedavinin etkinliğine bakmak için iki grup oluşturulur biri eski sistem tedavi alırken biri yeni tedaviyi alır. Aralarındaki fark karşılaştırılıp yeni tedavinin etkin olup olmadığına bakılır.
Meta analizler ise bir çok çalışmayı aynı anda analiz ederek yararları, ortak noktaları vb unsurlar açısından özet halinde bize sunar.
Kanıt ararken kendimize bir soru buluruz örneğin; hastalar krup ile nasıl yaşayabilir?
Soru formüle edildiğinde araştırma başlar. Konuyla ilgili anahtar kelimeler üzerinden Google akademik, Pubmed gibi indexlerde araştırmalar aranır.
Bunların yanında CINAHL, MEDLINE, CANCERLIT gibi büyük indekslerde vardır.
Bu aramalar sonunda bulunan araştırma, makale ve çalışmalar uygunluk açısından gözden geçirilip uygun olduğu kabul edilenler kenara ayrılır ve kısaca özetlenirler.
Çalışmalar geçerli, güvenilir ve genelleştirilebilir olmalıdır.
İstatistiksel açıdan anlamlı olmalıdır. Çok fazla popülasyon olan bir alanda az sayıda popülasyonla yapılan araştırmaların anlamlılık oranı düşüktür.
p değeri denilen ve istatistikde sık karşılaşılan bu değer < 0.05 olmalıdır ve en güzeli <0 .00001="" akbul="" anlamda="" ansa="" ba="" bu="" bulunan="" bulunmu="" dahale="" de="" edilir="" eridir="" font="" iyidir.="" k="" kadar="" kse="" l="" lar="" m="" ne="" o="" olarak="" olmadan="" olumlu="" sonu="" tamamen="" turun="" ve="" yani="">
Gerekli sayının yani istatistiksel anlamlılık sağlayabilecek sayınında gene çalışmanın yapıldığı alana göre belirli hesaplarla bulunması ve yeterli sayıda deneğin veya çalışma grubunun alınması gerekmektedir.
Ayrıca güven aralığı denen bir başka terim daha vardır ve buda güvenilir bir çalışma olduğunu göstermektedir. En az bir çalışma %95 güven aralığında olmalıdır.
Kanıtı alacağınız çalışma tüm bu veriler üzerinden eleştirilerek değerlendirilmelidir. Sayı yeterli mi?, gerçekçi mi?, güven aralığı nasıl?............ hakemli bir dergide yayınlanıyor mu? araştırmacıların nitelikleri neler? çalışma nerede yapılmış , coğrafi farklılıklar sorun teşkil eder mi?... gibi çok sayıda soru ile değerlendirmesi yapılan ve bu değerlendirmeyi geçen çalışmalar kanıt olarak kullanılmalı.
Kanıtlar toplandıktan sonra uygulama için dönüştürme yapılmalı. Örneğini verdiğimiz Trendelenburg pozisyonunun artık kullanılmaması da dönüştürme ile olmuştur.
Bu yapılırken hasta çıktıları açısından gerçek zamanlı geribildirim, bir uygulama klavuzu, hasta bakım tercihlerinin netleştirilmesi, ileri uygulama hemşireleri veya uzman hemşirelerce uygulamanın kolaylaştırılması ve hastaya yarar ve memnuniyet sağlamasının takibi gibi pek çok faktör ile dönüştürme işlemi yapılarak yeni uygulama yerini almaktadır.
Dönüştürmenin son aşaması gibi görünen bu aşamada da , uygulama hemşire ve hastaların yararına oldu mu bakılmalıdır.
Değişiklik etkili oldu mu?
Geri bildirimler ve farklı uygulayıcı fikirleri çok önemlidir. Gerekirse reddedilmelidir.
Kabul görmüş kanıtlar uluslararası sağlık sisteminde ölçüt olarak kullanılmaktadır. Sağlık bakanlığının da veriler yayınlayarak veya denetlemelerinde kullandıkları kanıtlar ile sağlık sektörüne belirli standartlar getirmişlerdir.
Örneğin acil servis triaj uygulaması, yeşil alan sarı alan gibi uygulamalar ve bu alanlardaki hastaların bekleme süreleri bir kanıta dayalı standarttır.
Bunun yanında hasta memnuniyeti de bir standart olarak kabul edilebilir.
Bu yazımda sizlere kanıta dayalı uygulama konusunda yazdım. Hemşire olarak nenden kanıta dayalı uygulamalara yönelmeli neden bu kadar önemli umarım anlatabilmişimdir.
Bundan sonra bu yazılarımız bir yazı dizisi olacak ve hemşirelik ile ilgili yüksek lisans ve doktora yapanların yararlanabileceği bilgiler içerecek. Bu bilgiler elbette ki lisans hemşirelik okuyan arkadaşlarımızın da işine yarayacaktır.
Saygı ve sevgilerimle.
Zamanında ,Nightingale, bakım yaptığı Kırım savaşında hasta askerlerin bulunduğu odanın camlarını açarak, hemşirelerin temiz çarşaflarla pansuman yapmasını söyleyerek kanıta dayalı uygulamanın temellerini oluşturmuştur.
Tabi o zamanlar kanıta dayalı diye bir terim belki yoktu ama özü bu yöndeydi.
Bizler hemşire olarak kanıta dayalı uygulamalar geliştirmek ve yaymanın hala başında sayılırız.
Gene de kanıta dayalı uygulama adına bir kaç güncel olay da bulunmakta, örneğin periferik intravenöz uygulamalarda heparinle yıkama olayı son bularak artık bu yıkama işlemi için salin solüsyonları kullanılmaya başlandı, hipotansiyonu olan hastanın Trendelenburg pozisyonu yani kafası aşağı yatırılması olayı da yarar sağlamadığı kanıtlanarak vazgeçilen uygulamalardan. İşte bunlar hep kanıta dayalı uygulamaların geliştirilmesi ile oldu.
Ayrıca acil servise gelen madde kullanımlı hastalara ipeka şurubu verilmesi standart iken artık bu uygulamanın yarar sağlamadığı kanıtlandı ve vazgeçilmeye başlandı.
KANITA DAYALI UYGULAMA NEDİR?
Bireysel hastaların bakımı ile ilgili kararlar alırken mevcut en iyi kanıtların bilinçli, açık ve akılcı kullanımı olarak tanımlanıyor.
Hemşireler bu kanıtları hem tecrübelerinden hem de bilimsel araştırmalardan bularak yararlanıyor.
Klinik deneyim ve bilimin harmanlanması üst düzey bakım sağlamak adına çok yararlı görülüyor.
Hemşireler kanıta dayalı uygulamayı randomize çalışmaları inceleyerek veya bu çalışmaları bizzat yaparak bakım sağladıkları hastaların yararlarını gözeten en iyi uygulamaları bulabilir veya geliştirebilirler.
Hemşire olarak temel amacımız en iyi bakımı uygulamak gerekirse uyguladığımız bakımları eleştirmek veya daha iyisini gündeme getirmek, bunun yanında bakım sağladığımız hastalar için daha iyi bakım modelleri de geliştirebilmek.
KANITIN BULUNMASI
Bir hemşire veya birim ve kurumdaki bir ekip tarafından bir sorun belirlenir, soruna ilişkin kanıtların bulunması ve araştırılması bu sorunun çözümüne yönelik ilk adımdır.
Kanıtları bulabileceğiniz yerler, randomize çalışmalar, kohort çalışmaları, bilimsel makaleler, konferanslar ve deneyimler gibi bir çok alan olabilmektedir.
Kanıtlar için altın standart randomize kontrollü çalışmalar ve meta analizlerdir.
Randomize kontrollü çalışmalar örneğin yeni bir tedavinin etkinliğine bakmak için iki grup oluşturulur biri eski sistem tedavi alırken biri yeni tedaviyi alır. Aralarındaki fark karşılaştırılıp yeni tedavinin etkin olup olmadığına bakılır.
Meta analizler ise bir çok çalışmayı aynı anda analiz ederek yararları, ortak noktaları vb unsurlar açısından özet halinde bize sunar.
Kanıt ararken kendimize bir soru buluruz örneğin; hastalar krup ile nasıl yaşayabilir?
Soru formüle edildiğinde araştırma başlar. Konuyla ilgili anahtar kelimeler üzerinden Google akademik, Pubmed gibi indexlerde araştırmalar aranır.
Bunların yanında CINAHL, MEDLINE, CANCERLIT gibi büyük indekslerde vardır.
Bu aramalar sonunda bulunan araştırma, makale ve çalışmalar uygunluk açısından gözden geçirilip uygun olduğu kabul edilenler kenara ayrılır ve kısaca özetlenirler.
KANITIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Çalışmalar geçerli, güvenilir ve genelleştirilebilir olmalıdır.
İstatistiksel açıdan anlamlı olmalıdır. Çok fazla popülasyon olan bir alanda az sayıda popülasyonla yapılan araştırmaların anlamlılık oranı düşüktür.
p değeri denilen ve istatistikde sık karşılaşılan bu değer < 0.05 olmalıdır ve en güzeli <0 .00001="" akbul="" anlamda="" ansa="" ba="" bu="" bulunan="" bulunmu="" dahale="" de="" edilir="" eridir="" font="" iyidir.="" k="" kadar="" kse="" l="" lar="" m="" ne="" o="" olarak="" olmadan="" olumlu="" sonu="" tamamen="" turun="" ve="" yani="">
Gerekli sayının yani istatistiksel anlamlılık sağlayabilecek sayınında gene çalışmanın yapıldığı alana göre belirli hesaplarla bulunması ve yeterli sayıda deneğin veya çalışma grubunun alınması gerekmektedir.
Ayrıca güven aralığı denen bir başka terim daha vardır ve buda güvenilir bir çalışma olduğunu göstermektedir. En az bir çalışma %95 güven aralığında olmalıdır.
Kanıtı alacağınız çalışma tüm bu veriler üzerinden eleştirilerek değerlendirilmelidir. Sayı yeterli mi?, gerçekçi mi?, güven aralığı nasıl?............ hakemli bir dergide yayınlanıyor mu? araştırmacıların nitelikleri neler? çalışma nerede yapılmış , coğrafi farklılıklar sorun teşkil eder mi?... gibi çok sayıda soru ile değerlendirmesi yapılan ve bu değerlendirmeyi geçen çalışmalar kanıt olarak kullanılmalı.
DÖNÜŞTÜRME
Kanıtlar toplandıktan sonra uygulama için dönüştürme yapılmalı. Örneğini verdiğimiz Trendelenburg pozisyonunun artık kullanılmaması da dönüştürme ile olmuştur.
Bu yapılırken hasta çıktıları açısından gerçek zamanlı geribildirim, bir uygulama klavuzu, hasta bakım tercihlerinin netleştirilmesi, ileri uygulama hemşireleri veya uzman hemşirelerce uygulamanın kolaylaştırılması ve hastaya yarar ve memnuniyet sağlamasının takibi gibi pek çok faktör ile dönüştürme işlemi yapılarak yeni uygulama yerini almaktadır.
DEĞERLENDİRME
Dönüştürmenin son aşaması gibi görünen bu aşamada da , uygulama hemşire ve hastaların yararına oldu mu bakılmalıdır.
Değişiklik etkili oldu mu?
Geri bildirimler ve farklı uygulayıcı fikirleri çok önemlidir. Gerekirse reddedilmelidir.
KANITIN ÖLÇÜT OLARAK KULLANILMASI
Kabul görmüş kanıtlar uluslararası sağlık sisteminde ölçüt olarak kullanılmaktadır. Sağlık bakanlığının da veriler yayınlayarak veya denetlemelerinde kullandıkları kanıtlar ile sağlık sektörüne belirli standartlar getirmişlerdir.
Örneğin acil servis triaj uygulaması, yeşil alan sarı alan gibi uygulamalar ve bu alanlardaki hastaların bekleme süreleri bir kanıta dayalı standarttır.
Bunun yanında hasta memnuniyeti de bir standart olarak kabul edilebilir.
Bu yazımda sizlere kanıta dayalı uygulama konusunda yazdım. Hemşire olarak nenden kanıta dayalı uygulamalara yönelmeli neden bu kadar önemli umarım anlatabilmişimdir.
Bundan sonra bu yazılarımız bir yazı dizisi olacak ve hemşirelik ile ilgili yüksek lisans ve doktora yapanların yararlanabileceği bilgiler içerecek. Bu bilgiler elbette ki lisans hemşirelik okuyan arkadaşlarımızın da işine yarayacaktır.
Saygı ve sevgilerimle.
Yorumlar