Sıvı Elektrolit Dengesi: NANDA-I Tanıları, Bakım Planı ve 2025 Güncel Rehberi
Bu makale, içeriğin güncel hemşirelik standartlarına uygunluğunu sağlamak amacıyla Ekim 2020 tarihinden sonra kapsamlı bir revizyondan geçirilmiştir. Tüm tanı ve girişimler, NANDA International 2024-2026 sınıflandırması ve ilgili güncel klinik kılavuzlar referans alınarak yeniden düzenlenmiştir.
1. Giriş ve NANDA-I Odaklı Tanılar
Elektrolitler, vücudun normal işleyişi (sinir iletimi, kas fonksiyonu, asit-baz ve sıvı dengesi) için hayati öneme sahiptir. Elektrolit dengesizliği veya sıvı hacmi bozuklukları, hastalarda morbidite ve mortalite riskini ciddi şekilde artırır.
Hemşirelik bakım planı oluşturulurken, genel bir "Sıvı Elektrolit Dengesizliği" tanısından ziyade, NANDA-I tarafından belirlenen aşağıdaki özel tanılara odaklanılmalıdır:
Sıvı Hacminde Eksiklik (Deficient Fluid Volume): İntravasküler, interstisyel ve/veya intrasellüler sıvının azalması.
Sıvı Hacminde Fazlalık (Excess Fluid Volume): Aşırı sıvı tutulumu.
Elektrolit Dengesizliği Riski (Risk for Electrolyte Imbalance): Serum elektrolit düzeylerinde değişim riski.
Kardiyak Atım Azalması Riski (Risk for Decreased Cardiac Output): Özellikle potasyum ve kalsiyum dengesizliklerine bağlıdır.
2. Elektrolit Dengesizliği İçin Risk Faktörleri ve Değerlendirme
Elektrolit dengesizliği riskini artırabilecek başlıca klinik durumlar şunlardır:
Böbrek yetmezliği, Endokrin disfonksiyonu (Örn: Diyabet, Tiroid/Paratiroid sorunları).
Gastrointestinal sıvı kayıpları (Şiddetli kusma, ishal, fistüller, nazogastrik drenaj).
İlaç tedavisi (Diüretikler, Kortikosteroidler, Antasitler).
Geniş doku travması, yanıklar veya cerrahi müdahaleler.
Kanser tedavisi (Örn: Tümör Lizis Sendromu).
Hemşirelik Değerlendirmesi
Dengesizliklerin erken tespiti için aşağıdaki serum seviyeleri kritik öneme sahiptir:
Sodyum ($\text{Na}^+$): ($\text{136-145 mEq/L}$) Hiponatremi ($\text{< 136}$) veya Hipernatremi ($\text{> 145}$) açısından izlem.
Potasyum ($\text{K}^+$): ($\text{3.5-5.1 mEq/L}$) Hipokalemi veya Hiperkalemi için EKG değişiklikleri ve kas gücü takip edilmelidir.
Kalsiyum ($\text{Ca}^{2+}$): ($\text{9-10.5 mg/dL}$) Özellikle paratiroid sorunları veya kanser durumlarında dikkat edilmeli.
Magnezyum ($\text{Mg}^{2+}$): ($\text{1.8-3.0 mg/dL}$) Genellikle diğer elektrolitlerle birlikte (Potasyum, Kalsiyum) dengesizleşir.
3. Elektrolit Dengesizliği İçin Güncel Hemşirelik Girişimleri
Hemşirelik girişimleri, dengesizliği önlemeye, varsa düzeltmeye ve komplikasyonları yönetmeye odaklanmalıdır.
A. İzlem ve Önleme Girişimleri
Laboratuvar İzlemi: Serum elektrolit seviyeleri, Böbrek Fonksiyon Testleri ve AKG sonuçları düzenli olarak ve belirtilen aralıklarla izlenmelidir.
Kardiyak İzlem: Özellikle Potasyum ve Magnezyum dengesizliklerinde, hayati risk taşıyan aritmileri erken tespit etmek için sürekli kardiyak monitörizasyon sağlanmalıdır.
Gastrointestinal Kayıpların Yönetimi: Kusma ve ishale neden olan durumlar tedavi edilmeli; nazogastrik tüpler izotonik salinle yıkanmalıdır (Sade su kullanımı elektrolit kaybını artırır).
B. Tedavi Edici Girişimler
İzotonik Solüsyonlar: İstenen şekilde dengeli elektrolit $\text{IV}$ çözeltileri sağlanmalıdır (Örn: Laktatlı Ringer solüsyonu hücre dışı sıvıya benzer konsantrasyona sahiptir).
İlaç Yönetimi: Belirtilen Potasyum Klorür ($\text{KCl}$) gibi oral veya $\text{IV}$ elektrolit replasmanları uygulanır. Hiperkalemi durumlarında Miyokard'ı stabilize etmek için $\text{IV}$ Kalsiyum, kesin tedavi olarak ise Diyaliz uygulanması için hazırlık yapılır.
Aşırı Elektrolitin Azaltılması: Hipernatremiyi önlemek için Sodyum içermeyen $\text{IV}$ solüsyonların aşırı kullanımından kaçınılmalıdır.
C. Hasta Eğitimi ve Yaşam Tarzı Yönetimi
Diyet Eğitimi: Hastaya diyetteki elektrolit kaynakları hakkında eğitim verilmelidir. (Örn: Muz ve sebzeler Potasyum, süt ürünleri Kalsiyum, tam tahıllar Magnezyum kaynağıdır.)
İlaç Kullanımı: Reçetesiz satılan magnezyum içeren antasitlerin/müshillerin aşırı kullanımının ishal yoluyla elektrolit dengesizliğine yol açabileceği konusunda hasta uyarılmalıdır.
Tuz İkameleri: Potasyum bazlı tuz ikamelerinin, özellikle böbrek hastalığı olan veya potasyum düzeyini artıran ilaç kullanan hastalar için ölümcül risk taşıyabileceği konusunda hastalar bilgilendirilmelidir.
Hemşirelik bakım planı; sıvı elektrolit dengesi
Elektrolit dengesizliği çeşitli faktörlerden dolayı ortaya çıkabilir. Çeşitli bozukluklar ve bunlara karşılık gelen tedaviler hastayı serum elektrolit konsantrasyonlarında dengesizlik riski altına sokabilir.
Elektrolitler insan vücudunun normal çalışması için hayati önem taşır. Mevcut dengesizlik ve gelecekteki önleme için bu dengesizliklerin doğru anlaşılması şarttır.
Risk faktörleri
Hemşirelik teşhisi ile ilişkili olabilecek bazı faktörler : Hemşirelik bakım planınız için kullanabileceğiniz Elektrolit Dengesizliği Riski :Endokrin disfonksiyonu
Kusma
İshal
Zayıf beslenme
Şiddetli dehidrasyon
Asit-baz dengesizliği
Sıvı dengesizliği
Konjestif kalp yetmezliği
Kanser tedavisi
Hipertansiyon
Diyabet
diüretikler
yaşlanma
Fistüller
Doku travması
Yara drenajı
Önemli yanıklar
Alkol kötüye kullanımı
Amaç ve Çıktılar
Aşağıdakiler, Elektrolit Dengesizliği teşhisi için ortak hedefler ve beklenen sonuçlardır :Elektrolit Dengesizliği Riski için Hemşirelik Değerlendirmesi
Aşağıda, Elektrolit Dengesizliği Riski hemşirelik teşhisi konmuş bir hasta için değerlendirmeniz gereken öznel ve nesnel veriler verilmiştir :
| değerlendirme | gerekçe |
|---|---|
| Serum elektrolit seviyelerini izleyin. | Vücuttaki elektrolit seviyeleri çok düşük veya çok yüksek olabilir. Serum elektrolit seviyelerindeki anormalliklerin erken tespiti, daha fazla dengesizliği önlemek için önlemlerin derhal başlatılmasını sağlar. |
| 136-145 mEq / L |
| 3,5 - 5,1 mEq / L |
| 98-107 mEq / L |
| 9 ila 10.5 mg / dL |
| 4,6 ila 5,1 mg / dL |
| 1.8 ila 3 mg / dL |
| 0,8 ila 1,5 mEq / L |
| Serum elektrolitlerinde dengesizlik için bir faktör olabilecek klinik durumları tanımlayın . | Bir hastayı elektrolit dengesizliği açısından değerlendirmek sağlık hizmeti sağlayıcılarına vücudun homeostazı hakkında bir fikir verebilir ve diğer hastalıkların varlığı için bir belirteç görevi görebilir. Elektrolit düzensizliklerinin önlenmesi, hastayı dengesizlik riskine sokan durumların tanımlanması ile başlar. |
| Hastanın sıvı ve gıda alımının elektrolit dengesizliği riski üzerinde doğrudan etkisi vardır. 135 mEq / L'nin altındaki bir serum sodyum seviyesi hiponatremi olarak kabul edilir. Bu durum, düşük seviyelerde sodyum veya seyreltik hiponatremi olarak adlandırılan sodyum miktarıyla bağlantılı olarak fazla suya bağlı olabilir. |
| Bağırsaktan cilde fistüllerde, vücut sıvı seviyelerinin ve kandaki sodyum, potasyum, kalsiyum ve magnezyum seviyelerini içeren elektrolitlerin düzenli olarak izlenmesi ve kayıpların yerini alması gerekir. Geniş doku yaralanması travma ya da yanıklar , başlangıçta, hiperkalemi neden olabilir. Sonunda, hasta hipokalemi ve hiponatremi riski altında olabilir. |
| Bu durumda, elektrolit dengesizliği azalmış böbrek atılımı, aşırı alım veya hücre içi boşluktan potasyum sızıntısından kaynaklanabilir. Akut ve kronik böbrek yetmezliğine ek olarak, rabdomiyolizde olduğu gibi hipoaldosteronizm ve masif doku yıkımı, hiperkalemiyi etkileyen yaygın durumlardır. |
| Döngü ve tiyazid diüretikleri distal tübülün distal segmentine sodyum iletimini arttırır , bu da potasyum kaybını arttırır ve potansiyel olarak hipokalemiye neden olur, çünkü distal tübüler sodyum konsantrasyonundaki artış aldosterona duyarlı sodyum pompasını potasyum ve hidrojen iyonu karşılığında sodyum reabsorpsiyonunu arttırır. idrarda kaybolur. Tiazid diüretikleri distal tübülde kalsiyum reabsorpsiyonunu arttırır ve hiperkalsemiye neden olur. Potasyum tutucu diüretikler hiperkalemiye neden olabilir. Hipokalemi ayrıca uzun süreli kortikosteroid kullanımı ile ilişkili olabilir. |
| İshal , kusma veya nazogastrik tüpden kaynaklanan gastrointestinal kayıplar da hipokaleminin tipik nedenleridir. Kusma, karmaşık patogenez yoluyla hipokalemiye yol açar. Mide sıvısı 10 mEq / L civarında az potasyum tutar. Bununla birlikte, kusma artmış renal potasyum atılımı ile birlikte hacim azalması ve metabolik alkaloza neden olur. |
| Arka hipofiz bezinden antidiüretik hormon salgılanmasındaki değişiklikler hastayı sodyum dengesizlikleri için riske sokar. Tiroid bezi ve paratiroid bezindeki değişiklikler hastanın kalsiyum dengesizliği riskini artırır. Adrenal korteksten kortizol ve aldosteron sekresyonundaki değişikliklerle bağlantılı bozukluklar hastayı potasyum ve sodyumda dengesizlik riski altına sokar. |
| Kanser hastalarında elektrolit dengesizliğinin en tehlikeli formları hiperkalsemi veya tümör lizis sendromu adı verilen ve kanser hücrelerinin öldürülmesinden elektrolit dengesizliği ile sonuçlanan bir bozukluktur . Bunların her ikisi de uygun şekilde yönetilmezlerse hayatı tehdit edici olabilir. |
Elektrolit Dengesizliği Riski için Hemşirelik Müdahaleleri
Elektrolit Dengesizliği hemşirelik teşhisi bakım planınız için kullanabileceğiniz terapötik hemşirelik müdahaleleri şunlardır :| Hemşirelik müdahaleleri | gerekçe |
|---|---|
| Yönlendirildiği şekilde dengeli elektrolit IV çözeltileri sağlayın. | Laktatlı Ringer’in çözeltisi, hücre dışı sıvınınkine benzer bir elektrolit konsantrasyonuna sahiptir. İzotonik salin (% 0.9 sodyum klorür) uzun süre kullanıldığında hipernatremiye katkıda bulunabilir. Sodyum içermeyen IV çözeltilerinin aşırı kullanımı hastayı hiponatremi için risk altına sokar. |
| Elektrolitleri belirtilen şekilde uygulayın. | Dengesizlik riski taşıyan hastalar için elektrolit dengesini korumak için oral veya IV elektrolit uygulaması order edilebilir. |
| Aşırı elektrolitleri azaltmak için önlemler alın. | Hiperkalemi son dönem böbrek yetmezliği olan hastalarda yaygındır ve ciddi elektrokardiyografik anormalliklere neden olabilir. Diyaliz, bu hastalarda hiperkaleminin kesin tedavisidir. Miyokard'ı stabilize etmek için intravenöz kalsiyum kullanılır . |
| Nazogastrik tüpleri order edildiği gibi izotonik salinle yıkayın. | Nazogastrik tüplerin düz su ile yıkanması elektrolit kayıplarına neden olur. Sade su, mukozal dokudan elektrolitleri mideye çeker , burada emme ile ortadan kaldırılır. |
| Hastayı diyetteki elektrolit kaynakları hakkında eğitin. | Elektrolitler vücutta sıvı dengesini ve kan basıncını koruyan sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum ve klorür gibi tuzlar ve minerallerdir. Dengeli beslenme, hastaya dengesizlikleri önlemek için elektrolit kaynakları sağlar. Süt, yoğurt, koyu yeşil, yapraklı sebzeler ve baklagiller mükemmel elektrolit kalsiyum kaynaklarıdır. Kepekli tahıllar, fındık, meyve ve sebzeler magnezyum ve potasyum için iyi kaynaklardır. Muz, meyve ve sebzeleri içeren tüm potasyumun kralı olarak bilinir. D vitamininin kalsiyumun bağırsaklardan emilmesi için gereklidir. |
| dereotu turşusu domates suyu, sos ve çorbalar sofra tuzu |
| sade yoğurt muz ile patates |
| yoğurt süt yeşillik ıspanak lahana sardalya |
| domates suları, soslar ve çorbalar marul zeytin sofra tuzu |
| pisi balığı kabak çekirdeği ıspanak |
| Hastayı diyetteki sodyum kaynakları ve tuz ikamelerinin kullanımı konusunda eğitin. | Hastaların gıdalardaki tüm sodyum kaynaklarını tanımlamak için etiketleri okumayı öğrenmeleri gerekir. Sofra tuzundan potasyum bazlı tuz yerine geçmesi sodyum-potasyum dengenizi değiştirmenin başka bir yoludur ve bazı ön çalışmalar bu geçişin kalbe fayda sağlayabileceğini ima etmektedir. Ancak bu potasyum bazlı tuz ikameleri herkes için değildir: Aşırı potasyum, böbrek hastalığı olan veya kan dolaşımındaki potasyum seviyelerini artırabilecek ilaçlar alan kişiler için ölümcül olabilir. |
| Potasyum kaybı hakkında hastayı eğitin. | Hipokalemiyi önlemek için, hastanın diyet kaynaklarını içeren potasyum replasmanlarının ve potasyum klorür (KCl) gibi reçete edilen oral replasmanların önemini anlaması gerekir. |
| Reçetesiz satılan antasit ve müshil kullanımını sınırlamak konusunda hastayı eğitin. | Magnezyum içeren antasitlerin aşırı kullanımı ishale neden olabilecek müshil bir etkiye sahiptir ve böbrek yetmezliği olan hastalarda, böbreklerin magnezyumun idrardaki vücuttan atılma kabiliyetinin azalması nedeniyle kanda artmış magnezyum seviyelerine neden olabilirler. . |
Görüşmeye katılın